مرگ کودکان ۱ تا ۵۹ ماهه باید به ۱۱.۳ در هر هزار تولد زنده کاهش یابد

به گزارش کودک پرس ، براساس برنامه ششم توسعه، مرگ‌ومیر در کودکان زیر پنج سال باید با کاهش سالانه حدود یک در هزار تولد زنده تا سال 1400 به 11.3 برسد.

مرگ‌ومیر نوزدان و مرگ‌ومیر کودکان زیر پنج سال دو شاخص مهم بهداشتی هستند که نشان‌دهنده وضعیت سلامت و بهداشت نوزادان و کودکان در کشورهاست. این شاخص براساس میزان مرگ نوزادان و کودکان زیر پنج سال در هزار تولد زنده اعلام می‌شود.

برنامه‌های پنج‌ساله توسعه یکی از مهم‌ترین اسناد پیش‌روی دولت‌ها در ایران است که در حوزه‌های مختلف هدف‌هایی را مشخص می‌کند. توجه به مرگ‌ومیر نوزادان و کودکان زیر پنج سال نیز از موضوعاتی است که طی دوره‌های مختلف این برنامه به آن اشاره شده است.

کاهش تولد و افزایش سلامت کودکان
در برنامه اول توسعه که طی سال‌های 68 تا 72 اجرا شد، ارتقای سطح سلامت افراد جامعه و کاهش مرگ‌ومیر کودکان مورد تأکید قرار گرفت. در این برنامه آمده بود که ‌بر مبنای بررسی‌های به‌عمل آمده، اعمال سیاست تعدیل موالید از 6.4 مولود زنده به دنیا آمده طی دوران بالقوه باروری یک زن (‌سال 1365) به 4‌ نوزاد در سال 1390 و کاهش نرخ رشد طبیعی جمعیت از 3.2 به 2.3 درصد در همین مدت با توجه به ساختمان فعلی بسیار جوان جمعیت و ‌ویژگی‌های زیستی و فرهنگی جامعه امکان‌پذیر خواهد بود. از این‌رو کاهش باروری عمومی زنان تا حد 4 نوزاد و نرخ رشد طبیعی 2.3 درصد در سال1390، مهم‌ترین اهداف درازمدت سیاست تحدید موالید کشور خواهد بود و متناسب با این هدف‌ها، کاهش نرخ رشد طبیعی جمعیت به 2.9 درصد در ‌انتهای این برنامه و ابتدای برنامه توسعه بعدی، از طریق اثرگذاری آگاهانه و برنامه‌ریزی شده بر متغیر باروری به‌عنوان عمده‌ترین هدف جمعیتی این برنامه در نظر گرفته شده است.
‌
بر این اساس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به عنوان مجری این سیاست موظف شده بود که با امکانات خود، به طور ‌متوسط 24 درصد از زنان و مادران واقع در مقاطع سنی بالقوه باروری را طی سال‌های 68-1372 تحت پوشش برنامه تنظیم خانواده قرار دهد، ‌تا از تولید‌ یک میلیون مولود ناخواسته در طول این برنامه جلوگیری شود.‌ از این دیدگاه، اولویت با آن قسم از نواحی، مناطق جغرافیایی و قشرهای اجتماعی کشور‌خواهد بود که از باروری ناخواسته و غالباً در حد بیولوژیک، زیان‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بیشتری دیده‌اند. در این برنامه، رسیدن به هدف مذکور را منوط بر اجرای برنامه‌هایی مانند ارتقای سطح سلامت افراد جامعه و کاهش مرگ‌ومیر مادران و کودکان دانسته بودند.

در برنامه دوم توسعه نیز که در سال‌های 73 تا 78 اجرا شد، تنها موضوعی که ارتباط غیرمستقیمی با موضوع مرگ کودکان زیر پنج سال داشت، اختصاص بخشی از فعالیت بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها و مراکز بهداشتی در سطح کشور به منظور ارایه مستمر خدمات پیشگیری از بارداری بود. برنامه سوم، چهارم و پنجم توسعه نیز سرفصلی در زمینه مرگ کودکان نداشت. البته طی این سال‌ها اقداماتی از سوی وزارت بهداشت برای بهبود وضعیت سلامت کودکان زیر پنج سال انجام شده و نتایجی نیز به‌دست آمده بود.

توسعه واکسیناسیون و کاهش مرگ‌ومیر کودکان
در برنامه ششم توسعه که قرار است طی سال‌های 1396 تا1400 اجرا شود، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موظف شده است که برنامه ایمن‌سازی کودکان (واکسیناسیون) را تا حد و تراز کشورهای توسعه‌یافته ارتقا دهد. همچنین دولت مکلف شده است با رعایت سیاست‌های کلی جمعیت، سلامت مادر و کودک و کاهش میزان مرگ کودکان 1 تا 59 ماهه را در برنامه‌های خود داشته باشد. بر این اساس دولت باید میزان مرگ کودکان 1 تا 59 ماهه را در سال 1396 به 15.6 در هر هزار تولد زنده، در سال 1397 به 14.4 در هر هزار تولد زنده، در سال 1398 به 13.3 در هر هزار تولد زنده، در سال 1399 به 12.3 در هر هزار تولد زنده و در سال 1400 به 11.3 در هر هزار تولد زنده برساند.

روند رو به رشد کاهش مرگ‌ومیر در کودکان
به گفته محمد حیدرزاده، رییس اداره سلامت نوزادان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مرگ نوزادان و کودکان زیر پنج سال در ایران در سال‌های بعد از انقلاب همواره روند کاهشی داشته و از حدود 20 درصد به 1.5 درصد رسیده است. در سال‌های قبل از انقلاب و بیش از 40 تا 50 سال پیش که وضعیت بهداشتی مناسبی در کشور نداشتیم، سالانه بین 200 تا 250 کودک از هر هزار تولد قبل از پنج سالگی به علل مختلف از جمله بیماری‌های عفونی در کشور جان خود را از دست می‌داد اما در سال‌های بعد از انقلاب به علت بهبود وضعیت بهداشتی و اجرای برنامه‌هایی مانند واکسیناسیون سراسری، میزان مرگ‌ومیر نوزادان و کودکان در ایران به سرعت پایین آمد.

60 درصد مرگ‌ومیرهای کودکان تا یک ماهگی اتفاق می‌افتد
به گفته او هم‌اکنون حدود 60 درصد از مرگ‌ومیرهای زیر پنج سالگی مربوط به دوران نوزادی یا همان 28 روز بعد از تولد است و حدود 9 مرگ از این میزان (از 15 مرگ در هزار تولد زنده قبل از پنج سالگی)، مرگ‌های نوزادی است. یعنی کمتر از یک درصد نوزادان در ایران تا قبل از یک ماهگی فوت می‌کنند. میزان مرگ نوزادان در ایران از متوسط جهانی کمتر است. متوسط جهانی مرگ نوزادی در دنیا حدود 31 در هزار تولد زنده و در منطقه ما (منطقه مدیترانه شرقی) حدود 20 در هزار تولد زنده (حدود 2 درصد) است.

علل مرگ کودکان در ایران
براساس اظهارات حیدرزاده، مهم‌ترین علت مرگ نوزادی در ایران نارسایی نوزاد هنگام تولد، کم‌وزنی شدید و تولد زودتر از موعد است. تلاش وزارت بهداشت این است که نوزدانی که بعد از 26 هفتگی به دنیا می‌آیند و نارسایی جدی ندارند، زنده بمانند اما کمبود منابع مالی، نیروی انسانی و یکسان نبودن توزیع امکانات و افراد با دانش کافی باعث شده در برخی استان‌های محروم که امکانات کمتر است، جان همه این نوزادان نجات پیدا نکند. کمبود منابع انسانی و امکانات لازم باعث شده که میزان مرگ‌ومیر نوزادان در برخی استان‌های محروم مانند سیستان و بلوچستان، خوزستان، بوشهر و هرمزگان بیش از میانگین کشوری باشد.

پیش از این نیز از سوی مسؤولان وزارت بهداشت مطرح شده بود که در حال حاضر شایع‌ترین علت مرگ کودکان، سوانح و حوادث است. درصد زیادی از این حوادث ناشی از دانش کم خانواده یا بی‌مبالاتی‌ها است. بنابراین خانواده‌ها نیازمند آموزش هستند. در تمام ویزیت‌ها توصیه‌هایی برای ایمنی کودک با توجه به سن او ارائه می‌شود.

باید تا 13 سال آینده هیچ مرگ قابل اجتناب کودک نداشته باشیم
اسفند‌ماه سال گذشته دکتر محمداسماعیل مطلق، مدیرکل وقت دفتر سلامت خانواده، جمعیت و مدارس وزارت بهداشت اعلام کرد که باید تا 13 سال آینده هیچ مرگ قابل اجتناب کودک نداشته باشیم.

همچنین او در مرداد‌ماه امسال بیان کرد که ساماندهی انتقال نوزاد و مادر به‌عنوان یکی از اولویت‌های دفتر است. یکی از مهم‌ترین عواملی که باعث مرگ کودکان زیر 5 سال می‌شود، سوانح و حوادث است و طبیعی است کارکردن در این حوزه موجب کاهش مرگ‌ومیر کودکان می‌شود. ساماندهی بخش‌های بستری ویژه کودکان باعث می‌شود که افراد از کیفیت بهتری از مراقبت‌ها از خدمات بیمارستان‌ها بهره‌مند شوند و مرگ کودکان زیر 5 سال کاهش یابد. همچنین به منظور کاهش مرگ‌ومیر از نوزادی تا سالمندی برنامه مراقبت از نوزاد در منزل و توانمندسازی والدین آن‌ها در چندین دانشگاه علوم پزشکی آغاز شده است.

شروع برنامه رشد و تکامل همه‌جانبه کودکان از بدو لقاح
وزارت بهداشت 6 برنامه مراقبت از سلامت کودکان دارد که تعدادی از آن‌ها روی کاهش مرگ‌ومیر کودکان تأثیرگذار است؛ برنامه رشد و تکامل همه‌جانبه کودکان، یک برنامه کلی است که از لقاح تا 8 سالگی یک کودک را در پنج حیطه مدیریت و مداخله می‌کند و بین سه دستگاه وزارت آموزش و پرورش، سازمان بهزیستی و وزارت بهداشت مشترک است. حیطه اول آن سلامت است؛ همان کاری که به طور اخص در حوزه سلامت کودکان انجام می‌شود‌. تغذیه حیطه دوم است. مراقبت حیطه سوم است که در آن آموزش‌هایی به خانواده‌ها داده می‌شود. حوزه بعدی ایمنی و امنیت کودک است. در این حوزه به پیشگیری از سوانح و حوادث، پیشگیری از آسیب، آزار و تعامل بد با کودکان و ارتقای حسن رفتار خانواده‌ها با کودکان پرداخته می‌شود. حوزه آخر آموزش است که تمام حیطه‌های قبلی برای حوزه آخر کار می‌کنند. آموزش از بدو لقاح وجود دارد و ادامه پیدا می‌کند. این پنج حوزه زمینه را برای آموزش رسمی کمی از 9 سالگی آماده می‌کند.

برنامه مراقبت ادغام‌یافته کودک سالم و انجام 16 بار غربالگری
برنامه مراقبت ادغام‌یافته کودک سالم از دیگر برنامه‌های وزارت بهداشت است. در این برنامه کودکان سالم کشور از بدو تولد تا پایان پنج سالگی 16 بار مراقبت می‌شوند. در بدو تولد یک ارزیابی سریع می‌شوند و شیر مادر در ساعات اول برای آن‌ها شروع می‌شود. در کنار آن تجویز واکسن‌ها و ویتامین‌های لازم در همان ویزیت اول انجام می‌شود. ویزیت دوم، ویزیت کاملی است که در بیمارستان قبل از ترخیص توسط یک متخصص انجام می‌شود. اگر ناهنجاری، اختلال سلامتی و زردی نابه‌هنگامی دیده شد که نیاز به مراقبت درمانی و بستری داشته باشد، این اقدام انجام می‌شود. در غیر این صورت، کودکان غربال و آموزش‌هایی به خانواده داده می‌شود و کودک ترخیص می‌شود. ویزیت بعدی روز سوم تا پنجم است. بعد از آن به خانواده‌ها توصیه می‌شود که روز چهاردهم و پانزدهم برگردند و مراقبت‌هایی انجام می‌شود. ویزیت‌های بعدی یک ماهگی، 2 ماهگی، 4 ماهگی، 6 ماهگی، 7 ماهگی، 9 ماهگی، 12 ماهگی، 15 ماهگی، 18 ماهگی و 24 ماهگی است.

کودک در سال سوم 2 بار ویزیت می‌شود؛ یک‌بار در 30 ماهگی و یک‌بار در 36 ماهگی. در سال چهارم تا پنجم نیز 2 بار ویزیت در حدود 48 ماهگی و 60 ماهگی انجام می‌شود. در کنار این ویزیت‌ها، بحث ایمن‌سازی مطرح است که کودکان در بدو تولد، 2 ماهگی، 4 ماهگی، 6 ماهگی، 9 ماهگی، 18 ماهگی و قبل از ورود به مدرسه در 4 تا 6 سالگی واکسن دریافت می‌کنند. پایش رشد از دیگر برنامه‌هاست که قد و وزن در تمام مراقبت‌ها و همه کودکانی که برای ویزیت‌ها مراجعه می‌کنند، اندازه‌گیری می‌شود. همچنین تا 2 سالگی دور سر همه کودکان در تمام ویزیت‌ها نیز اندازه‌گیری می‌شود.

انجام ارزیابی‌های تغذیه‌ای و متابولیک
ارزیابی تغذیه از دیگر مقوله‌هایی است که در تمام ویزیت‌ها انجام می‌شود و در کنار آن آموزش‌هایی نیز به خانواده داده می‌شود. همچنین تجویز مکمل‌های ویتامینی و قطره خوراکی آهن از دیگر اقدامات است. مکمل‌های ویتامینی A و B از سه تا پنج روزگی شروع می‌شود که تا 2 سالگی ادامه پیدا می‌کند. مصرف قطره آهن نیز از 6 ماهگی برای تمام کودکان شروع می‌شود. این قطره‌ها به‌طور رایگان در مراکز بهداشتی درمانی داده می‌شود. ارزیابی متابولیک در سه تا پنج روزگی انجام می‌شود. بر اساس برنامه ژنتیک اجتماعی، با سؤالاتی که از مادر پرسیده می‌شود، کودک بررسی ژنتیک و متابولیک می‌شود. این بررسی به خصوص در نوع ژنتیکش در 14 تا 15 روزگی و 12 ماهگی دوباره انجام می‌شود. در بدو تولد هم کودکان از نظر برخی بیماری‌ها مانند PKU غربال می‌شود.

همچنین در سه سالگی از لحاظ فشار خون ارزیابی می‌شوند تا بیماری‌های ژنتیکی که منجر به فشار خون در سال‌های آغازین زندگی می‌شود، نداشته باشند. همچنین در مورد آنمی و چربی خون سؤالاتی مطرح می‌شود که براساس آن به این می‌رسند که کودک آیا عوامل خطر این بیماری‌ها را دارد یا خیر. اگر این علائم خطر وجود داشته باشد، کودک ارزیابی آزمایشگاهی می‌شود و اگر اختلال ثابت شد، درمان می‌شود.

لزوم توجه به سلامت مادر
موضوع دیگری که در بسته ادغام‌یافته وجود دارد، بحث سلامت مادر است. مسؤولان وزارت بهداشت معتقدند که مادر سالم می‌تواند یک کودک سالم را پرورش دهد. روی همین اصل حداقل در چهار ویزیت در سه تا پنج روزگی، 14 تا 15، 30 تا 45 روزگی و 2 ماهگی به سلامت مادر نیز توجه می‌شود. در این راستا سؤالاتی از مادر پرسیده می‌شود که اگر سلامت مادر به هر دلیلی دچار چالش شده بود، از طریق ارجاع به پزشک به آن رسیدگی و اقدامات لازم انجام شود.

برای 80 درصد بیماری‌های کودکان بسته خدمت یکسان در کشور داریم
مراقبت‌های ادغام‌یافته ناخوشی‌های اطفال از دیگر برنامه‌هاست که یک بسته خدمت برای کودکان بیمار است که به شبکه‌ها مراجعه می‌کنند و ارزیابی خطر و ارزیابی ریسک می‌شوند. روند این برنامه به این صورت است که بیماری‌های شایع کودکان مراجعه‌کننده صفر تا 6 سال براساس یک بسته خدمت یکسان در کشور بررسی می‌شود. این بیماری‌ها مانند سرماخوردگی، عفونت تنفسی، اسهال، گوش درد، گلودرد، سوءتغذیه و تهوع هستند که حدود 80 درصد بیماری‌های کودکان را شامل می‌شود؛ به همین دلیل برای این‌ها بسته خدمت یکسان در کشور داریم.

آموزش مراحل اولیه احیا به خانواده‌ها
در برنامه احیای کودکان به تمام شبکه‌های سراسر کشور آموزش داده می‌شود. در کنار آن، بسته آموزشی ویژه خانواده‌ها هم وجود دارد که اگر کودکی نیازمند احیا بود، اقدامات اولیه در خانه انجام شود تا پس از آن اقدامات مربوط به بسته تخصصی در بیمارستان‌های کشور انجام شود. همچنین نظام مراقبت کودکان در سطوح بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی خارج بیمارستانی انجام می‌شود. براساس اطلاعاتی که گرفته می‌شود، در هر سطحی مداخلاتی برای شکستن فرآیند مرگ انجام می‌شود.

منبع: مهرخانه