چراغ شعر کودک و نوجوان را روشن نگه داشتیم

به گزارش کودک پرس ، در این نشست که با حضور علی باباجانی، جواد نعیمی، سیداحمد میرزاده، عباسعلی سپاهی یونسی، لیلی خیامی، طیبه ثابت، منیره هاشمی و جمعی از شاعران و علاقه‌مندان شعر کودک و نوجوان برگزار شد، شاعران به روایت تجربه‌هایشان در خصوص مسیر طی شده در شعر کودک نوجوان خراسان پرداختند.

• تجربه‌های زیاد و پراکنده

در ابتدا جواد نعیمی، شاعر و نویسنده پیشکسوت این حوزه گفت: من تجربه‌های کاری زیاد و البته پراکنده‌ای در حوزه ادبیات دارم، نمی‌دانم این روند کار، خوب است یا بد اما به هر حال مسیر حرفه‌ای و ادبی من این طور پیش رفته است.

نعیمی با بیان اینکه نخستین تجربه‌های ادبی او در حوزه بزرگسال بوده است، بیان کرد: نخستین کتابم دهه 50 منتشر شد و از آن زمان در دو حوزه ادبیات بزرگسال و کودک فعالیت کرده‌ام. در حوزه بزرگسال هم تجربه شاعری دارم و هم نویسندگی، هم مقاله نوشته‌ام و هم داستانک و حتی تجربه نوشتن نمایش‌نامه هم داشته‌ام و بخشی از تجربه‌ام شعر کودک بوده است. در دهه 60 در روزنامه‌های قدس و شهرآرا صفحات کودک را اداره می‌کردم و به نوبه خودم تلاش کردم چراغ شعر کودک را روشن نگه دارم.

شاعر «ماه و ماهی» ادامه داد: چون تجربه‌های مختلف شغلی از جمله کار در نهضت، کتابخانه و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان داشتم، وقتی وارد عرصه شعر کودک شدم با بزرگانی مثل مصطفی رحماندوست و اسدالله شعبانی آشنایی داشتم و همین آشنایی به من کمک کرد در این عرصه بمانم و پیش بروم.

•  تخصص‌گرایی ادبیات کودک و نوجوان

در ادامه این نشست علی باباجانی، دبیر جشنواره چهاردهمین دوره کتاب سلام و میهمان این نشست در گزارشی از وضعیت شعر کودک در قم گفت: من شاعری را با سرودن شعری برای پدرم آغاز کردم و پدرم در پیمودن این مسیر بسیار من را تشویق کرد . مثل بسیاری از شاعران کودک با سرودن غزل و شعر بزرگسال شروع کردم اما این شعر حال من را خوب نمی‌کرد تا اینکه با مجله «سلام بچه‌ها» آشنا شدم و وارد عرصه شعر کودک و نوجوان شدم.

باباجانی در ادامه به شکل‌گیری نشریه «سلام بچه‌ها» در قم اشاره کرد و گفت: مجله سلام بچه‌ها در تربیت شاعران کودک نقش زیادی داشت. آن زمان حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالله حسن‌زاده آملی فرزند آیت‌الله حسن‌زاده آملی از مؤسسان و فعالان نشریات کودک و نوجوانی مثل سلام بچه‌ها، پوپک و سنجاقک تأثیر فراوانی بر ادبیات کودک و نوجوان کشور و به‌ ویژه استان قم داشت که سبب شد زیر سایه این نشریات، جلسات شعر کودک هم جان بگیرد و شاعران و نویسندگانی مانند محمود پوروهاب، مجید ملامحمدی، فرهاد حسن‌زاده و مصطفی رحماندوست را دور هم جمع کند. این دورهمی‌ها موجب می‌شد شعر و داستان تولید شود و جریان شعر کودک ادامه داشته باشد.

باباجانی ضمن اشاره مختصر به تاریخچه شکل‌گیری ادبیات کودک و نوجوان گفت: به نظر من ادبیات کودک و نوجوان در ایران قدمتی 100ساله دارد که از ملک الشعرای بهار و جبار باغچه‌بان با سرودن اشعار تعلیمی شروع شد. اما محمود کیانوش جانی تازه به این ادبیات داد چون او شعر کودک را به کودک و لذت‌های کودکی نزدیک کرد و حسی ناب و تازه به ادبیات کودک تزریق کرد. این مسیر با تلاش‌های مصطفی رحماندوست ادامه یافت و حالا به مرحله‌ای رسیده که به هر حوزه‌ای نگاهی تخصصی دارد و شعر این حوزه را دسته‌بندی و مسیر شعر کودک را هموار می‌کند.

این شاعر و نویسنده در توضیح بیشتر بیان کرد: مثلاً بیوک ملکی به عنوان شاعر نوجوان شناخته می‌شود و ناصر کشاورز شاعر کودک و خردسال. این تخصص‌گرایی فقط با مجاهدت شاعران کودک و نوجوان در گوشه و کنار ایران بدست آمده است.

• ناامید نشدیم و جنگیدیم

سیداحمد میرزاده، شاعر کودک و نوجوان هم در ادامه این نشست به سه نشر فعال در دهه 60 اشاره کرد و گفت: در مشهد بنیاد پژوهش‌های اسلامی، آیین تربیت و به‌نشر سه ناشر فعال حوزه کودک بودند. البته بنیاد پژوهش‌های اسلامی در خصوص نشر کتاب موفق نشد چون تلاشی در راستای جذب شاعران نمی‌کرد و از افراد خاصی اثر منتشر می‌کرد، برای همین آثار با شعر واقعی کودک فاصله داشت و تعداد کمی از آثار این نشر از جمله کتابی از علیرضا سپاهی لائین به جوهره شعر کودک نزدیک بود.

او ادامه داد: اما نشر آیین تربیت اواخر دهه ۸۰ چند کتاب خوب منتشر کرد که یکی از آن‌ها «راه رفتن زیر باران» اثری از عباسعلی سپاهی یونسی بود. اشعار این مجموعه از جمله «قو» و «کلاغ مستأجر» فصل تازه‌ای را در شعر کودک و نوجوان خراسان رقم زد. نشر آیین تربیت مسیر رشد را برای شاعران ایجاد کرد و این نشر تأثیر خوبی در ادامه جریان شعر کودک در مشهد داشت.

شاعر «نمی‌توان کلاغ ماند» همچنین به انتشارات «به‌نشر» و تأثیر این نشر در جریان ادبیات کودک در مشهد هم اشاره کرد و توضیح داد: به‌نشر از سال ۷۷ کارش را شروع کرد. در ابتدا همان فضای بنیاد پژوهش‌های اسلامی در به‌نشر هم حاکم بود برای همین شاعران به این نشر اعتماد نمی‌کردند و آثارشان را به این نشر نمی‌دادند اما با تغییر مدیریت و تغییر نگاه به مقوله تصویرگری در آثار کودک، مسیر به‌نشر هم تغییر کرد، اعتماد شاعران جلب شد و شاعرانی مانند ناصر کشاورز و عرفان نظرآهاری در این نشر آثارشان را منتشر کردند که آثار آن‌ها توانست در جشنواره‌های معتبری مثل جایزه کتاب سال و پروین اعتصامی برگزیده شود.

میرزاده در پایان گفت: برای روشن نگه داشتن چراغ ادبیات کودک در مشهد ما خون دل‌ها خوردیم. شاید اگر نمی‌ماندیم، ناامید می‌‍شدیم و نمی‌جنگیدیم فضای امروز برای رشد شاعران نوقلم هموار نبود.

• تأثیر نشریات بر رشد شعر کودک خراسان

در ادامه  لیلا خیامی، نویسنده و شاعر کودک درباره تأثیر نشریات بر رشد و بالندگی ادبیات کودک و نوجوان صحبت کرد.

شاعر «خلبان جنگی» گفت: نخستین شعرهای کودک پیش از اینکه در کتاب منتشر شوند در مطبوعات، مجلات و روزنامه‌ها منتشر می‌شوند و نخستین شعر کودک من هم در صفحه کودک روزنامه قدس منتشر شد.

او افزود: روزنامه‌ها و مطبوعات به خاطر در دسترس بودنشان با میزان بیشتری از مخاطب می‌توانند ارتباط برقرار کنند و از این منظر جایگاه برجسته‌ای دارند و حتی در ادبیات کودک از کتاب جلوتراند. کتاب‌ها در هر گونه‌ای که نوشته شوند برای مخاطبان همان گونه هستند اما مطبوعات که برای مخاطبانی با ذائقه‌های مختلف تولید می‌شوند، به‌روز هستند و از آنجا که با طیف وسیعی از مردم ارتباط برقرار می‌کنند زبان ساده‌ای دارند. از این رو رسانه‌های کودک در این نوع ادبی جایگاه ویژه‌ای دارند و بسیاری از نویسنده‌ها و شاعران فعالیت‌های ادبی خود را در حوزه کودک با رسانه‌ها آغاز کردند.

این شاعر با بیان اینکه نشریه‌های کفشدوزک، قاصدک و آبنبات در فضای مشهد فعالیت می‌کردند، به تعطیلی این نشریات اشاره کرد و گفت: متأسفانه تنها نشریه فعال حال حاضر شهر ما که به صورت تخصصی به ادبیات کودک می‌پردازد، «کوله‌پشتی» است و امیدوارم با توجه به تأثیر نشریات بر رشد شاعران کودک فضای مطبوعات کودک مشهد دوباره جان بگیرد.

• دهه 70 و یک شروع خوب

در ادامه این برنامه؛ عباسعلی سپاهی یونسی، شاعر کودک و نوجوان و دبیر جلسه شعر کودک و نوجوان حوزه هنری خراسان رضوی درخصوص شکل‌گیری جلسات شعر کودک و نوجوان در مشهد صحبت کرد.

شاعر مجموعه «باز هم که دیر آمدی» گفت: اواخر دهه 70 به تشویق استادم مصطفی محدثی خراسانی که آن زمان در مشهد بود جلسه شعر کودک را با همراهی آقای میرزاده راه انداختیم. من و میرزاده در ابتدا چشم‌انداز خاصی از این جلسات نداشتیم فقط علاقه‌مندان ادبیات کودک بودیم. آن زمان زیرزمینی در سازمان تبلیغات اسلامی به ما دادند و نخستین جلسه شعر کودک به این صورت پا گرفت.

وی ادامه داد: در همه این بیست و چند سال این جلسه با فراز و نشیب همراه بوده و حتی در مواردی تعطیل شده اما دوباره به حیات خودش ادامه داده و توانسته استعدادهای بالقوه‌ای را جذب کند و شاعران مستعدی را تحویل ادبیات کودک و نوجوان بدهد؛ شاعرانی که آثارشان منتشر شد و در جوایز معتبر داخلی هم برگزیده شدند.

سپاهی یونسی با بیان اینکه در همه این سال‌ها حوزه هنری همراه همیشگی جلسات شعر کودک بوده، به نقش مدیریت نهادها و سازمان‌ها در تشویق علاقه‌مندان به حوزه‌های فرهنگی به خصوص شعر کودک اشاره و بیان کرد: تلاش ما در همه این سال‌ها به عنوان شاعر کودک این بوده که با وجود چالش‌ها و مشکلات پیش‌رو چراغ شعر و ادبیات کودک خراسان نگه داشته شود و این جلسات ادامه داشته باشد تا به رشد و بالندگی ادبیات کودک و تربیت شاعران مستعد کمک کند.

•  نگاه سفارشی حاکم بر رسانه‌های کودک

طیبه ثابت؛ نویسنده، شاعر و دبیر نشریه «کوله‌پشتی» هم با بیان اینکه نشریات کودک در عین اینکه به رشد ادبیات کودک کمک می‌کنند، می‌توانند آسیب‌زا هم باشند به نگاه سفارشی حاکم بر نشریات کودک اشاره و بیان کرد: نگاه سفارشی، محدودکننده و حاکمیتی اگر بر فضای رسانه کودک حاکم باشد اجازه رشد به این ادبیات را نمی‌دهد. همچنان که می‌بینیم با وجود تلاش‌ها و تحمل مصائبی که بزرگواران شرح دادند همچنان این نگاه وجود دارد و اگر به دنبال تأثیرگذاری هستیم باید این نگاه اصلاح شود.

این شاعر و روزنامه‌نگار ادامه داد: نشریه کوله‌پشتی هم با آسیب‌ها و مشکلات زیادی دست و پنجه نرم کرد و از یک صفحه به 20صفحه رسید. این نشریه تلاش می‌کند قدمی در عرصه ادبیات کودک بردارد اما باز هم تأکید می‌کنم نگاه بزرگسالانه و آسیب‌زا همچنان وجود دارد که باید اصلاح شود.