«ادبیات راستین کودک»، کودکیِ دزدیده شده را به جهان بازمی‌گرداند

به گزارش کودک پرس ، انتخاب اثر «پادشاه کوچک» به نویسندگی جبار شافعی‌زاده از نوسندگان شهرستان کامیاران به عنوان اثر برگزیده بخش داستانی چهاردهمین جشنواره کتاب سال سلام ما را بر آن داشت تا گفتگویی با این نویسنده فعال حوزه کتاب کودک در کردستان داشته باشیم.

کتاب‌های «رقص سایه‌ها در باران»، «دیوار»، «سمفونی باد»، «مادربزرگ با پاییز رفته بود» «باد دخترک را با خودش برده بود» به زبان فارسی و کتاب‌های «ناچیروک»، «شاماران» «در جستجوی قطعه گم شده» «آشنایی قطعه گم شده با دایره بزرگ» و…. از جمله آثار این نویسنده و مترجم کُرد است.

جبارشافعی زاده با اشاره به سطح چهاردهمین جشنواره کتابِ سلام اظهار کرد: چهاردهمین دوره جشنواره کتاب سلام پس از یک وقفه طولانی احیاء شده و توانسته در یک مدت محدود، بالغ بر ۶ هزار کتاب کودک را برای هر بخش مورد ارزیابی و داوری قرار دهد و از چهره‌های مطرح ادبیات کودک برای داوری آثار کمک بگیرد که این مهم نشان می‌دهد، جشنواره در سطح قابل قبولی برگزار شده است.

وی در پاسخ به این سوال که «آیا این جشنواره توانسته است نیاز مخاطبان را پوشش دهد؟» عنوان کرد: با توجه به تنوع و گستردگی آثار انتخابی، می‌توان گفت که جشنواره کتاب سلام توانسته در زمینه پاسخگویی به نیاز مخاطب، در حد قابل قبولی عمل کند. توجه به گونه‌های مختلف مانند داستان، شعر، ترجمه، تصویرگری و… نشان از اشراف برگزارکنندگان بر ادبیات کودک دارد. طبعاً نباید در جشنواره‌ی که به نام ادبیات کودک و در سطح ملی برگزار می‌شود، به نیاز واقعی مخاطب در طیف‌های گوناگون بی‌توجه بود، یا صرفاً به صورت سلیقه‌ای برخورد کرد.

این فعال فرهنگی و نویسنده حوزه کودک ادامه داد: عدم توجه به نیاز مخاطب، بدون شک پدیدآورنده آسیب‌هایی جدی خواهد بود، که شکاف و فاصله موجود میان مخاطب کودک و ادبیات کودک را عمیق‌تر و گسترده‌تر خواهد کرد. به گمانم بررسی تعداد ۶ هزار کتاب چاپ سال ۱۴۰۱ در حوزه‌های مختلف گواه این واقعیت است که جشنواره کتاب سلام توانسته قدم شایسته‌ای در زمینه‌ی توجه به نیازهای گوناگون مخاطب بردارد.

شافعی زاده به سوال خبرنگار ایبنا در خصوص سطحی‌نگری به کتاب‌های عرصه کودک و نوجوان اینگونه پاسخ داد: عدم توجه به دوران کودکی و به تبع آن ادبیات کودک، در تمام جهان مسئله‌ای اجتماعی است، که ضرورت دارد آن را در حوزه مطالعات جامعه‌شناسی کودکی مورد تحلیل و واکاوی قرار داد. کودکی مفهومی است که زاییده انقلاب صنعتی است و به همین جهت هم، ادبیات کودک در دوران کودکی خود به سر می‌برد.

وی افزود: متاسفانه تا قبل از حضور اندیشمندانی مانند روسو، پیاژه، ویگوتسکی، آریه و… کودکان همواره به عنوان ضمیمه و پاورقی جهان بزرگسال و مینیاتوری از بزرگسالان تعریف شده و برای آنها موجودیتی قائم به ذات خویش، قایل نشده‌اند. به همین خاطر، ادبیات کودک هم در یک گفتمان تقلیل گرایانه بازتعریف شده و هنوز هم کسانی نوشتن برای کودکان را کاری بیهوده و کم ارزش تلقی می‌کنند.

شافعی زاده ادامه داد: به باور اندیشمندی مانند نیل پستمن، علیرغم حضور فلسفه برای کودکان، روانشناسی دوران کودکی، جامعه‌شناسی کودکی و… جهان در عصر زوال کودکی به سر می‌برد. در چنین وضعیت تراژیکی، ادبیات کودک می‌تواند به شکلی قدرتمند وارد میدان شود و کودکی دزدیده شده را به جهان بازگرداند.

نویسنده منتخب جشنواره کتاب سال سلام با بیان اینکه آثار برگزیده در این جشنواره اغلب آثاری قابل توجه در حوزه ادبیات کودک بوده که ناشران معتبری در پدیدآوری آنها نقش اساسی داشته‌اند، عنوان کرد: البته نباید از نظر دور داشت که علیرغم احترام به داوران محترم جشنواره، داور نهایی آثار خود مخاطب کودک است و نظر نهایی را درباره هر اثر باید از آنها پرس و جو کرد. چرا که این مخاطب کودک است که از طریق فرایند ارتباط فرمی و معنایی با اثر یک نویسنده، به او و آثارش اعتبار بخشیده یا از او اعتبارزدایی خواهد کرد.

شافعی زاده تاکید کرد: پیشنهاد می‌کنم که در کنار داوران بزرگسال، خود کودکان هم به داوری آثار پرداخته و چند اثر را با توجه به نظر آنها انتخاب و معرفی کنند.

وی یادآوری کرد: مورد دیگری که ضرورت دارد به آن اشاره کنم، که لازم است برگزار کنندگان جشنواره به آن توجه جدی داشته باشند، تفکیک گونه‌های رمان و داستان کوتاه کودک از همدیگر است که داوری این دو گونه با توجه به تعاریف آنها ضرورت دارد به شکل مجزا صورت بگیرد.

این نویسنده کردستانی به خطرهای ناشی از نبود جشنواره‌های کتاب کودک و نوجوان نیز گریزی زد و افزود: ادبیات کودک بدون حضور جشنواره‌های مختلف ملی و بین‌المللی نخواهد توانست به صورت حرفه‌ای رشد کند. جشنواره‌های مربوط به ادبیات کودک، چه در سطح ملی و چه در گستره بین‌المللی، اگر به شکل مناسبی برگزار شوند و نظرگاه‌های تخصصی و حرفه‌ای را در تمام ارکان آن لحاظ کنند، خواهند توانست به روند رو به رشد ادبیات کودک کمک کرده و دریچه‌های نوینی را برای تجربیاتی ارزشمند، به روی پدیدآورنده‌گان و مخاطبین این حوزه بگشایند و آنها را با افق‌های تازه‌ای آشنا کنند تا با وسواس و حساسیت بیشتری، به خلق آثاری برگزیده اقدام کنند.

شافعی زاده بیان کرد: بدون اغراق می‌توان از طریق جشنواره‌های مختلف، نسلی از نویسندگان، شاعران، تصویرگران و… را پرورش داد، تا با جدیت در حوزه ادبیات کودک تلاش کنند و آثار شایسته و درخوری را برای مخاطب بیافرینند. برگزاری کارگاه‌های تخصصی و جلسات هم‌نشینی و هم‌اندیشی با پدیدآوردگان صاحب نام در خلال جشنواره، فراهم کردن امکان چاپ آثار شرکت کنندگان و…، سبب خواهد شد تا فاصله میان پدیدآورنده و مخاطب به حداقل برسد و در فضایی دمکراتیک با هم به گفت و شنود بنشینند، که نتیجه آن طبعاً رشد و نوزایی ادبیات کودک خواهد بود.

این مترجم، شاعر، و منتقد ادبی کردستانی همچنین در پاسخ به سوال خبرنگار ایبنا در خصوص جایگاه امروز و پیشرفت‌های داستان‌نویسی در حوزه کودک و نوجوان اظهار کرد: به باور من نسلی از نویسندگان، شاعران، تصویرگران و ناشران حرفه‌ای در جهان در حال فعالیت‌ند، که توانسته‌اند با خلق آثارشان، افق‌های نوینی را کشف و خلق کنند و جهان ذهنی و جهانبینی فلسفی مخاطبان ادبیات کودک را عمیقاً دچار تغییر و تحول کنند.

شافعی زاده یادآوری کرد: البته این بدان معنا نیست که ما توانسته‌ایم در تمام عرصه‌ها به طرز مناسبی عمل کنیم. در کنار ادبیات خلاقه، نوعی از ادبیات که بنده از آن به عنوان ضدادبیات و ناادبیات کودک نام می‌برم هم وجود دارد، که آسیب‌های جدی برای کودک و ادبیات کودک به وجود آورده‌اند و روند رشد آن را کند و گاهاً متوقف کرده‌اند. اما با این وجود ادبیات حقیقی کودک، به‌مثابه ماهی سیاه کوچولویی است، که هیچ موج و طوفان خرابکاری نخواهد توانست مسیرش را سد کند و در نهایت پیروزی از آن ادبیات راستین کودک است، نه نوعی از ادبیات جعلی، تقلبی و دروغینی که عده‌ای صرفاً به صورت محفلی و در یک فضای مافیا گونه، نه خلق که پدید می‌آورند.

وی با بیان اینکه نباید از هیچ جشنواره‌ای انتظار داشت که معجزه کند، تاکید کرد: به گمان بنده جشنواره کتاب سلام، اهداف واضح و روشنی داشته که در مدت بسیار محدودی که در اختیار داشته توانسته هم در این دوره و هم در دوره‌های پیشین به انتظارات خود تا حدودی دسترسی پیدا کند. البته اگر در طی برگزاری جشنواره تا اختتامیه، فرصتی برای هم‌نشینی و هم‌اندیشی شرکت کننده‌گان، برگزیدگان و ناشران فراهم می‌شد، تا از نزدیک با همدیگر در ارتباط باشند، سطح دستیابی به اهداف قطعاً بالاتر از وضع موجود بود.

شافعی زاده در کلام آخر اضافه کرد: برگزاری نمایشگاهی از مجموعه آثار هم ضرورتی انکار ناپذیر است که به شناخت مخاطب از وضعیت نشر و… کمک خواهد کرد. امیدوارم چنین مسائلی توسط برگزارکنندگان محترم جشنواره در صورت امکان مورد توجه جدی قرار بگیرد.