چرا دست ادبیات دینی کودک ایران از بازار‌های جهان اسلام کوتاه است؟

به گزارش کودک پرس ، حوزه کتاب کودک و نوجوان در سال‌های پس از انقلاب هم از حیث کمی و هم از نظر کیفی رشد قابل توجهی داشته است، به طوری که از نظر کارشناسان میزان توفیق در این حوزه قابل مقایسه با دوران پیش از انقلاب نیست. اگرچه این حوزه در سال‌های گذشته با مشکلات جدی به ویژه در زمینه کیفیت و تولید محتوا مواجه است، اما همچنان این حوزه یکی از حوزه‌های امیدوارکننده فعالان نشر برای معرفی ادبیات ایرانی به دیگر ملل است. به گفته برخی از کارشناسان، ادبیات کودک و نوجوان به دلیل داشتن مضامین فراگیر انسانی و توجه به روحیات مخاطب کودک و نوجوان، این قابلیت را دارد که با ترجمه به دیگر زبان‌ها، بتواند مسیر جهانی شدن را بپیماید. در این راستا در سال‌های اخیر ناشرانی تلاش کرده‌اند تا کتاب‌های تولید شده در این زمینه را با حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی به مخاطب جهانی معرفی کنند، برخی موفق بوده و برخی دیگر در این مسیر ناکام ماندند‌ه‌اند.

بنا بر نظر کارشناسان، ادبیات کودک و نوجوان ایران در سفر به دیگر کشور‌ها در مقایسه با توانایی‌ها و ظرفیت‌هایش، چندان توفیق نداشته است. این موضوع حتی در قبال کشور‌های همسایه و جهان اسلام نیز صدق می‌کند؛ بازار خوبی که به دلیل وجود اشتراکات متعدد می‌تواند راه نزدیک‌تری برای جهانی شدن باشد. وجود اشتراکات مذهبی و دینی و حتی زبانی سرمایه‌هایی است که می‌تواند ورود کتاب‌های ایرانی به خارج از کشور را تسهیل کند، اما چرا ناشران ایرانی در این زمینه نیز توفیق چندانی نداشته‌اند؟ آیا کتاب‌های ایرانی توانایی جهانی شدن ندارند یا ساز و کار مناسبی برای ورود به بازار کشور‌های همسایه وجود ندارد؟

مؤلفه‌های مورد نیاز برای جهانی شدن ادبیات دینی کودک ایران

حجت‌الاسلام و المسلمین علیرضا سبحانی‌نسب، مدیر نشر جمال، معتقد است کتاب دینی کودک و نوجوان ایران چه از حیث محتوا و چه از نظر کتاب‌آرایی و ساختار، در درجه قابل قبولی در میان ناشران جهان اسلام قرار دارد، اما به نظر می‌رسد که برخی از ناشران و فعالان نشر، ورود به این بازار را جدی نگرفته‌اند. مدیر نشر جمال همچنین در گفت‌وگو با تسنیم به مؤلفه‌های لازم برای اقبال کتاب دینی کودک و نوجوان در جهان اسلام اشاره و اضافه کرد: اگر کتابی محتوای خوبی داشته باشد، معمولاً مورد استقبال قرار می‌گیرد. اما در بازار کتاب جهانی موضوع دیگری نیز در کنار محتوا حائز اهمیت است و آن، کتابسازی است. منظور از کتابسازی، معنای مثبت آن است نه منفی. منظور این است که هر کتابی که منتشر می‌شود، در کنار محتوا از کتاب‌آرایی خوبی نیز بهره‌مند باشد. به عبارت دیگر، کتاب در کنار مهندسی محتوا، از معماری خوبی هم برخوردار باشد.

وی با بیان اینکه ادبیات دینی کودک در چهار دهه پس از انقلاب، رشد خوبی داشت، یادآور شد: ممکن است این حرفی که می‌زنم، کمی نقادانه به نظر برسد، اما واقعیت این است که ادبیات کودک در 20 سال اول انقلاب در دست کسانی بود که چه قبل و چه بعد از پیروزی انقلاب، با نگاه‌های خاص کار کردند که عمدتاً غیر اسلامی بود. برخی از این نویسندگان در آثارشان کاری به معارف دینی نداشتند.

رویش‌های جدید و نگاه‌های نو

مدیر نشر جمال ضمن بیان اینکه انقلاب اسلامی زمینه‌ساز حرکت نویسندگان در حوزه‌های دینی و معارفی شد، تأکید کرد: در این زمینه رویش‌هایی داشتیم و آثاری تولید شد، اما، چون تعدادشان محدود بود و کتاب‌های خاصی هم بودند، الآن چندان در عرصه ادبیات دینی مطرح نیستند. این دسته از آثار در زمان انتشارشان خوب بودند، اما، چون کتابسازی مناسبی نداشتند، از گردونه ادبیات دینی کودک و نوجوان خارج شدند.

به گفته سبحانی‌نسب؛ طی 20 سال اخیر که نهضت ترجمه به صورت جدی‌تر شکل گرفت، رویش‌هایی در زمینه نویسندگان ادبیات دینی ایران شکل گرفت و آثار متنوعی در این زمینه با کتابسازی‌های خوبی منتشر شد، اما با وجود همه این ویژگی‌ها، ادبیات دینی کودک ایران در بازار‌های جهانی و به ویژه در جهان اسلام به بلوغ لازم نرسیده و در مقطع نونهالی است.

انحصار ادبیات دینی کودک جهان اسلام در دست چند کمپانی

مدیر نشر جمال با تأکید بر این نکته که کتاب‌هایی که با نگاه‌های فرقه‌ای و تعصبات مذهبی نوشته نشده‌اند، عمدتاً در بازار جهان اسلام حرفی برای گفتن دارند، گفت: تجربه فعالیت در سال‌های گذشته نشان داده که اقبال به آثاری که از معارف مشترک صحبت می‌کنند، بیش از دیگر آثار است و امکان حضورشان در بازار‌های جهانی بیشتر است. این دسته از آثار در سال‌های گذشته یا به صورت مستقیم به دیگر زبان‌ها ترجمه شده و یا از این آثار برای نگارش کار‌های جدید در دیگر کشور‌های اسلامی الگو گرفته‌اند. در حال حاضر بازار کتاب دینی کودک و نوجوان در جهان اهل سنت در دست 4-5 کارخانه تولید کتاب است که کتاب‌های ساده و ابتدایی تولید می‌کنند، اما به دلیل رابطه‌ای که دارند، آثارشان در سطح میلیونی چاپ و در بازار‌های جهان اسلام منتشر می‌شود. حتی در مسلمان بودن برخی از مسئولان این کمپانی‌ها تردید وجود دارد. آثاری هم که از سوی این کمپانی‌ها منتشر می‌شود، نازل و سطحی است.

سبحانی‌نسب با بیان اینکه به نظر می‌رسد که جهان مسیحیت در تولید آثار دینی برای گروه سنی کودک و نوجوان جلوتر از جهان اسلام حرکت می‌کند، ادامه داد: کار‌های دینی تولید شده در جهان مسیحیت از تنوع بیشتری برخوردار است و نگاه‌های جدید و سبک‌های نو، فضای جدیدی در این حوزه ایجاد کرده است؛ این در حالی است که کتاب دینی کودک و نوجوان در جهان اسلام پدیده‌ای نونهال است؛ با وجود این کتاب‌هایی که در ایران تولید می‌شود، چه از منظر محتوا و چه از لحاظ تصویرگری در سطح قابل قبولی است و می‌توان گفت که در برخی از حوزه‌ها، فاصله این دسته از کتاب‌های ایران با دیگر کشور‌های اسلامی، زیاد است. اما توقعی که از این بازار در جهان اسلام می‌رود این است که به مرحله بلوغ رسیده باشد، اما در مقایسه با کتاب دین کودک جهان مسیحیت، در مرحله نونهالی است.

جای خالی ادبیات دینی ایران در بازار‌های جهان اسلام

این فعال حوزه نشر با تأکید بر اینکه بازار‌های جهان اسلام را جدی نگرفته‌ایم، یادآور شد: با وجود اینکه کتاب‌های دین کودک ایران جایگاه قابل قبول‌تری نسبت به بسیاری از کشور‌های اسلامی دارد، اما در جذب مخاطب جهانی و عرضه در بازار‌های نو، چندان موفق عمل نکرده‌ایم. در این میان برخی از کشور‌ها مانند ترکیه که سطح آثارشان نسبت به ما در درجه‌های پایین‌تری قرار دارد، موفق‌تر عمل کرده‌اند. متأسفانه عمده کتاب‌های ما در برخی از نمایشگاه‌های کتاب کودک که در کشور‌های اسلامی برگزار می‌شود، حضور چشمگیری ندارد. به عنوان نمونه، چندی پیش نمایشگاه کتاب کودک سوریه برگزار شده بود که چندان خبری از کتاب‌های ایرانی نبود، در حالی که ناشران ترکیه حضور چشمگیری داشته و حتی توانسته بودند که رایت آثارشان را به ناشران دیگر کشور‌های اسلامی مانند لبنان واگذار کنند. به نظر می‌رسد که ما هنوز این بازار‌ها را چندان جدی نگرفته‌ایم.

آینده روشن ادبیات کودک ایران

سبحانی‌نسب با بیان اینکه با توجه به روند ترجمه آثار کودک که در سال‌های اخیر سرعت بیشتری دارد، به نظر می‌رسد که آینده روشنی برای ادبیات دینی کودک ایران در جهان اسلام وجود داشته باشد، یادآور شد: هرچند در این میان برخی از کشور‌ها با نگاه‌های متعصب سیاسی تلاش دارند تا از توزیع این آثار جلوگیری کنند و مانع از ورود این دسته از آثار، حتی آثاری که به مشترکات دینی می‌پردازد، به بازار جهان اسلام شوند. در مجموع باید گفت: برای تصاحب بازار جهانی در 10 سال آینده ما نیازمند برنامه‌ریزی منسجم‌تر هستیم. برای ورود به بازار جهانی باید جهانی بیندیشیم.

منبع: تسنیم