ضعف در تالیف شعر کودک

به گزارش کودک پرس، افشین علا  با بیان این‌که امروزه شعر کودک روزگار خوبی را سپری نمی‌‌کند، اظهار کرد: علی‌رغم این‌که ما از بعد از انقلاب و دهه 60 شاهد شکوفایی شعر کودک در ایران بودیم اما رفته رفته این رشد و شکوفایی دچار آفت‌های فراوان شد.

وی در این‌باره توضیح داد: در ابتدای دهه 60 حلقه‌ای از شاعران تشکیل شد که به طور تمام وقت و تخصصی هم به سرودن شعر کودک می‌پرداختند، هم به تبیین اصول و قواعد شعر کودک همت گماشته بودند و آثار درخشانی را از خود به جای گذاشتند که تاثیر زیادی در بازار نشر و نشریات کودک و نوجوان داشت. اما رفته رفته دچار تکرار، روزمرگی و ابتذال در شعر کودک شدیم. در حال حاضر اوضاع به گونه‌ای است که خود من رغبتی برای چاپ مجموعه شعرهایی که برای کودکان سرده‌ام ندارم چون فرقی بین کارهای خوب و ارزشمند با کارهایی که ارزش ادبی ندارند احساس نمی‌شود. بسیاری از ناشران به تولید انبوه کتاب روی آوردند.

مخاطب در شعر کودک به فراموشی سپرده شده است

این نویسنده و شاعر با اشاره به این‌که صرفاً بالارفتن تیراژ و افزوده شدن عناوین کتاب‌ها نشانگر ارتقای شعر کودک نیست، گفت: قبل از هر چیز در شعر کودک ما باید به فکر مخاطبی باشیم که قرار است به وسیله آثار ما با گنجینه ادبیات فارسی آشنایی پیدا کند اما این ضرورت‌ شعر کودک به فراموشی سپرده شده است و کارها عمدتا با نگاه فانتزی سروده می‌شود. بسیاری از شاعران جوان‌تر هم که به این وادی قدم گذاشته‌اند بدون بهره‌گیری از تجربه‌های پیشکسوتان و بدون اینکه با ادبیات کلاسیک و معاصر ما آشنایی لازم را داشته باشند صرفا به فکر کشف مضمون‌های فانتزی هستند که بسیاری از آنها را نمی‌توان شعر نام نهاد و سبب شده که ما در مضمون، زبان و نوع نگاه دچار آفت‌های زیادی در شعر کودک امروز شویم.

وی در ادامه سخنانش به جایگاه خلاقیت و نوآوری در شعر کودک امروز پرداخت و افزود: به نظر می‌رسد خلاقیت و تجربه عرصه‌های تازه‌تر در قالب‌های شعر کودک در همان سال‌های گذشته توسط شاعرانی مانند محمود کیانوش به خوبی انجام شد و بعد از او هم شاعران کودک قدم در راهی گذاشتند که کیانوش پیش پای آنها گذاشته بود. البته در دهه 60 و 70 شاعران تلاش‌های ارزشمندی در حوزه‌های جدیدی مثل قالب نیمایی داشتند و تجربه‌های خوبی هم در این زمینه داریم مانند کارهای قیصر امین‌پور. همین طور در حوزه ترانه و شعرهایی که ریشه در متل‌ها و ضرب‌المثل‌ها و ترانه‌های قدیمی داشت مانند بعضی از کارهای شکوه قاسم‌نیا و افسانه شعبان‌نژاد و نوآوری‌هایی که در کارهای شاعرانی مانند ناصر کشاورز در نگاه به مضامین کودکانه نمونه‌هایی از خلاقیت و نوآوری دیده می‌شود.

زبان شعر مورد غفلت قرار گرفته است

علا یاداور شد: اما شاعران نسل جدید بیشتر کارهایی ارایه کرده‌اند که تقلیدی ناشیانه از آن قالب‌ها و آن نوآوری‌ها است و بیشتر از همه زبان شعر است که مورد غفلت قرار گرفته. به هر حال در شعر کودک، ما با مخاطبی روبه‌رو هستیم که قرار است ضمن لذت بردن از آثار ما، مجموعه‌ای از موسیقی، مضمون‌های جذاب و مفاهیم کودکانه در اختیارش قرار ‌گیرد و به طور طبیعی از ما درس بگیرد و نکات تازه‌ای هم بیا‌موزد.

به گفته شاعر «یه سبد بوی بهار» اگر کلام ما  از نظر مضمون و استواری کلام خدشه‌پذیر باشد بر ذهنیت مخاطب  هم تأثیر می‌گذارد و در فضای ادبیات به خوبی مورد تعلیم قرار نمی‌گیرد. اصولا بچه‌ها شعرها را حفظ و تکرار می‌کنند چون طبیعت آنها این‌گونه است که به کلام آهنگین اقبال نشان دهند اما اگر این کلام موزون و آهنگین از جهت مضمون و زبان ضعیف باشد تأثیر بدی بر آنها می‌گذارد و بر همین اساس امروزه ما در زبان شعرمان با مشکلات عدیده‌ای مواجهیم از جمله ضعف تالیف و سست بودن ارکان جملات که در زبان‌آموزی، کودک را دچار مشکل و سوءتفاهم می‌کند و باعث می‌شود در بزرگسالی هم نتواند به گنجینه اصلی ادبیات فارسی و آثار ارزشمند دست یابد.

هیچ اراده یا خلاقیتی در نهادهای رسمی نمی‌بینیم

علا همچنین بیان کرد: از سویی دیگر متاسفانه نگاه دستگاه‌های رسمی و نهادهای متولی ادبیات کودک هم تابع نگاه کلی حاکم بر شعر کودک امروز است و هیچ اراده یا خلاقیتی در نهادهای رسمی نمی‌بینیم که بخواهند برای رفع این بحران‌ها تدبیری بیاندیشند یا راهی پیش پای شاعران بگذارند در کتاب‌های درسی هم من هیچ نمونه کارشناسی‌شده‌ای نمی‌بینم چه در انتخاب شعرها و چه در توجه به ضرورت‌های مربوط به گروه‌های سنی مختلف.

وی اضافه کرد: کتاب‌های درسی ما به گونه‌ای است که انگار برای هر شاعر سهمیه‌ای در نظر گرفته شده است و باید همه شاعران را به گونه‌ای راضی نگه داشت در حالی که در انتخاب یک متن یا شعر درسی باید تمام مولفه‌های لازم و ضروری در حوزه ادبیات و زبان در نظر گرفته شود و خود اثر محور باشد نه نام صاحبان اثر. چون اشعار موجود در کتاب‌های درسی تاثیر عمیقی بر دانش‌آموزان می‌گذارد و در حقیقت نخستین و جدی‌ترین برخورد آنها با مقوله شعر و ادبیات محسوب می‌شود. اگر در انتخاب این آثار سهل‌انگاری شود مواجهه خوبی بین کودک و شعر برقرار نمی‌شود و شناخت کودک از شعر و ادبیات فارسی در حد یک شناخت ناقص و ابتدایی باقی می‌ماند.

علا در ادامه اظهار کرد: تا به حال در نهادهای متولی این امر هیچ علاقه‌ و اراده‌ای ندیده‌ام که از تجربیات ما شاعران و نویسندگان استفاده شود. در انتخاب و تنظیم آثار و شعرهایی هم که چاپ می‌شود عمدتا بدون اطلاع شاعران و به صورت اتفاقی و تصادفی انجام شده است. مثلا خود من با تجربه 30 ساله‌ای که در حوزه شعر کودک دارم و بسیار هم در چاپ اثر و مهندسی کلمات وسواس داشته و به اقتضای سنین مختلف پایبندی دارم از من فقط یک شعر در کتاب فارسی دوم ابتدایی انتخاب و چاپ شده اما در مقاطع دیگر به ویژه شعر نوجوان هیچ اثری از من در لابه‌لای آثار متعددی که بسیاری از آنها دچار ضعف‌های شدید است، استفاده نشده و همین‌جا از مسئولان آموزش و پرورش می‌خواهم که برای سال‌های آینده به فکر هم‌اندیشی و استفاده از تجربیات ما در انتخاب آثار باشد.

شاعران و ناشران نگاهشان را به کتابسازی در حوزه شعر کودک تغییر دهند

این شاعر و نویسنده حوزه کودک و نوجوان همچنین از ناشران و شاعران این حوزه خواست که نگاهشان را به امر کتابسازی در این حوزه تغییر دهند و گفت: چه ناشران خصوصی و چه ناشران رسمی مخصوصا کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، باید نگاهشان به این مقوله تخصصی‌تر و دلسوزانه‌تر باشد و دست از سری‌دوزی و تولید انبوه بردارند. درست است که ما امروزه با بحران مواجه هستیم و هرچه به تعداد عناوین و شمارگان کتاب‌ها افزوده شود اتفاق مبارکی است اما نه به هر قیمتی. ای کاش تیراژ کتاب‌ها محدود ولی محتوای آنها رو به اعتلا باشد نه اینکه هر روز شاهد پس‌رفت در کیفیت آثار و سهل‌انگاری در نگاه و زبان شاعران باشیم.

خالق «یک عالم پروانه» یادآور شد: امروزه در بین کتاب‌های فراوانی که منتشر می‌شود به ندرت می‌توان کتابی ارزشمند یافت و این مساله مخصوصا زمانی که در برخی جشنواره‌ها داوری آثار را برعهده می‌گیرم، محسوس است و شاهد ضعف شدید در کتاب‌هایی هستم که به عنوان برگزیده باید مرور کنم و به سختی می‌توان در بین آنها اثری قابل تقدیر انتخاب کرد. علی‌رغم این‌که در دهه شصت و هفتاد معمولاً هر شاعر کتابی داشت که مجموعه‌ای قابل اعتنا و یک اتفاق محسوب می‌شد، امروزه در انتشار سری کتاب‌های عدیده و پشت سر هم کمتر شاهد بروز اتفاقی هستیم که برانگیزاننده اشتیاقی برای نقد و داوری کردن اثر باشد.

منبع: ایبنا