کودکان و گردابی به نام فضای مجازی

از آنجا که فضای مجازی حاصل تکنولوژی شبکه جهانی اینترنت است این فضا به خودی خود از ویژگی های جذاب و مهمی برخوردار است که مهمترین آنها شاید عبور کاربران از سدهای محکم زمان، مکان و شکسته شدن مرزهای جغرافیایی باشد.

امروزه براحتی می توان از طریق شبکه های مجازی با هر کسی در اقصی نقاط دنیا ارتباط برقرار کرد که اگر منطقی به آن بنگریم باید پذیرفت که این نوآوری بسیار ارزشمند و در عین حال به صرفه است.

اما در کنار مزیت های فراوان شبکه ها و فضای مجازی باید به خطرات ناشی از ارتباط از طریق این شبکه ها برای کاربران نیز اذعان کرد خطراتی که برای کودکان و نوجوانان بسیار محسوس تر و چشمگیرتر است.

این مساله زمانی که کودکان دارای رایانه شخصی، تلفن همراه هوشمند، تبلت و بازی‌های ویدئویی هستند شرایط جدی ‌تری به خود می گیرد و در کنار لذت بخش بودن استفاده از اینترنت، خطرات ناشی از استفاده ناصحیح از آن نیز وجود دارد.

پر واضح است که امکان دسترسی آسان کودکان و افراد کم سن و سال به محتوای نامناسب شبکه های مجازی مانند فیلم ها، تصاویر، مطالب و نوشته های غیراخلاقی و خشونت آمیز، تهدیدی جدی برای آنان محسوب می شود بنابراین نیاز است والدین با این خطرات و راه های حفاظت از کودکان و نوجوانان در چنین فضایی آشنا شوند.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج در این باره می گوید: امروز زندگی حال و آینده کودکان و نوجوانان متاثر از رشد فناوری است و با گذشته تفاوت دارد پس استفاده از فضای مجازی در اصل اشتباه نیست اما باید شیوه های استفاده اصلاح شود.

عطاالله شاکریان یادآور شد: اگر چه حضور کودکان و نوجوانان در این فضا بدلیل وجود محتوای نامناسب با رشد عقلی و جسمی، دارای آسیب های فراوان است اما این فضا در کنار آسیب ها و چالش ها، دارای کارکردهایی چون آگاهی بخشی بویژه برای قشر کم سن و سال جامعه است.

به گفته وی، بهره برداری از ظرفیت های مثبت این فضا، نیازمند اجرای طرح ها و برنامه های هوشمندانه است تا این گروه سنی به مسیری شایسته و هدفمند هدایت شوند.

شاکریان معتقد است به جای دور نگاه داشتن کودکان و نوجوانان از فضای مجازی باید با آموزش های درست و دقیق امکان بهره مندی از این فضا را برای آنان فراهم ساخت.

وی تاکید کرد: در ساعاتی که کودکان از این فضا استفاده نمی کنند باید تفریح ها و سرگرمی های جایگزین برای آنان در نظر گرفت چرا که استفاده از سایر رسانه های مکتوب و تصویری در آگاهی بخشی به کودکان نقش مهمی دارد.

شاکریان به مقایسه مدیریت بر فضای مجازی در ایران و کشورهای توسعه یافته پرداخت و گفت: برخلاف ایران که ضابطه ‌ای بر چگونگی روابط در این فضا حاکم نیست و اگر هم باشد تنها جنبه توصیه‌ای دارد و از ضمانت اجرایی کافی برخوردار نیست ولی در آمریکا که پیشرو فضای مجازی است کودکان به سه دسته زیر ۱۳ سال، ۱۳ تا ۱۵ سال و ۱۵ تا ۱۸ سال تقسیم می‌شوند.

دکترای تخصصی تعلیم و تربیت اضافه کرد: در آمریکا، استفاده کودکان زیر ۱۳ سال از اینترنت و گوشی‌های هوشمند ممنوع است تا حدی که در صورت استفاده کودکان از این فضا، والدین آنها مجرم شناخته و جریمه می‌‌شوند.

به گفته شاکریان، در سال‌ های اخیر سن ممنوعیت استفاده از شبکه‌های اجتماعی در اتحادیه اروپا از ۱۳ سال به ۱۶ سال افزایش یافته است.

وی با بیان اینکه نوع اینترنت در کشورهای غربی که در اختیار کودکان قرار می گیرد با اینترنت بزرگسالان متفاوت است، یادآور شد: این اینترنت باید مبتنی بر لیست سالم و سفید است و محتوای مورد نیاز برای پیشرفت کودک یا نوجوان را داشته باشد.

شاکریان افزود: سیاستگذاران و فعالان در عرصه فناوری این کشورها، با ساخت گوشی های همراه، نرم افزارها، موتورهای جستجو و لپ تاپ های مخصوص برای کودکان، دسترسی به فضای مجازی را برای این قشر کم سن و سال، ایمن سازی کرده اند.

کارشناس ارشد مشاوره خانواده به فواید دسترسی رده های سنی پایین به فضای مجازی اشاره کرد و یادآور شد: ورود هر نوع فناوری به جامعه در کنار چالش ها، فرصت هایی نیز به همراه دارد که می توان با استفاده از آنها مسیر دستیابی به رشد و توسعه را هموارتر ساخت که اینترنت، شبکه های اجتماعی و فضای مجازی نیز به همین گونه است.

به گفته شاکریان، در حقیقت فضای مجازی به خودی خود برای کودکان مشکل ساز نیست و می توان از این فضا در دنیای امروز برای داشتن سرگرمی های سالم، تفریحات دوست داشتنی و مطالب درسی و غیر درسی استفاده کرد.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج به خطرات استفاده کودکان از اینترنت و شبکه های مجازی نیز اشاره کرد و گفت: کودکان فاقد مهارت های خود کنترلی از نظر ذهنی و هیجانی هستند بنابراین تا سن ۱۸ سالگی زمان حساسی به شمار می آید.

شاکریان آسیب های وارد شده در این مقطع سنی را بسیار عمیق و خطرناک دانست و یادآور شد: آثار استفاده این قشر از جامعه به صورت آزاد و نامحدود، آینده و زندگی آنان را تحت تاثیر قرار می دهد.

وی اضافه کرد: از پیامد های منفی استفاده از این تکنولوژی این است که کودکان و نوجوانان از زندگی تعبیر بدی پیدا می‌کنند که خروج از آن، کار بسیار سختی است و تبعات جبران ناپذیری به همراه دارد.

دکترای تخصصی تعلیم و تربیت یادآور شد: با توجه به اینکه کودکان و نوجوانان در دوره آگاهی و شناخت از خود و محیط پیرامون هستند پس استفاده نامناسب و بدون نظارت، ممکن است مسیر خود شناسی و رشد طبیعی را مختل کند.

شاکریان تاکید کرد: این قشر آسیب پذیر تصور می کنند در دنیای مجازی به دلیل ناشناس بودن، در مقابل رفتارهای نامناسب خود هیچ گونه مسئولیتی ندارند.

او با بیان اینکه احتمال ظاهر بین شدن کودکانی که در این فضا بزرگ می شوند بسیار زیاد است، گفت: چنین کودکانی در یک فضای غیر واقعی رشد می‌کنند که پیامد آن عدم پختگی آنان در آینده است.

وی به وجود محتوای نامناسب در این فضا اشاره و اظهار کرد: تاثیر مسائل غیر اخلاقی، خشونت و مشاهده برخی تصاویر در فضای مجازی برای سنین پایین، آنقدر عمیق است که نیاز به درمان دارد.

شاکریان یادآور شد: نکته مهم دیگر مساله حریم خصوصی است که به دلیل عدم مهارت کودکان و نوجوانان به راحتی مورد دستبرد دیگران واقع می شود؛ زیرا این گروه سنی ملاحظات افراد بزرگسال را در رعایت حریم خصوص ندارند و ممکن است دچار آسیب های جدی شوند.

وی یکی دیگر از پیامد های قابل توجه را شیوع پدیده یتیم اینترنتی اعلام کرد و افزود: این پدیده شامل کودکانی می شود که والدین شان به حدی در باتلاق عمیق فضای مجازی غرق شده اند که فرصت برقراری جزیی ترین تعامل با کودکان خود را ندارند که این کودکان به شدت احساس تنهایی و طرد شدن دارند به نحوی که احساس می کنند والدین خود را از دست داده اند و به نحوی یتیم شده اند.

مشاوره خانواده مرکز تخصصی خانواده و ازدواج پویش به نقش والدین و مدارس در فرهنگ سازی استفاده صحیح کودکان از شبکه های مجازی و اینترنت پرداخت و گفت: همه نهاد‌های فرهنگی، خانواده، مدرسه، مساجد، رسانه‌ها و عناصری که به عنوان گروه‌های مرجع اجتماعی محسوب می‌شوند مسئولیت هدایت افکار جامعه و تربیت فرزندان را بر عهده دارند.

شاکریان معتقد است این نهاد‌ها برای شکل دهی و تربیت مناسب فرزندان باید نسبت به عواقب استفاده از فضای مجازی آگاه بوده و نسبت به آن هوشیارانه برخورد کنند.

به گفته وی، فقر فرهنگی و اطلاعاتی در والدین، بزرگ ترین مانع کنترل دسترسی کودکان به فضای مجازی سالم است.

وی تاکید کرد: تکلیف والدین این است که با آگاهی و کنترل، اجازه حضور فرزندانشان را در فضای مجازی اعم از استفاده ازموبایل، تبلت، کامپیوتر، بازیهای رایانه ای و تماشای تلویزیون صادر کنند و همیشه این موضوع را برای خود تکرار کنند که کودکان در فضای مجازی هزاران کیلومتر با والدین شان فاصله دارند.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج افزود: والدین حرف اول و آخر را در آموزش کودکان و ایجاد تعادل در استفاده آنها از فضای مجازی می‌زنند؛ بنابراین آنان باید همگام با کودکان وارد این دنیا شوند و آگاهی نسبتا کاملی از این حوزه داشته باشند.

شاکریان از سر باز کردن کودکان توسط والدین و سرگرم کردن آنان به فضای مجازی را اشتباهی بزرگ خواند و یادآورشد: باید فضای خانواده از نظر ارتباط میان والدین و کودکان و از لحاظ ابراز محبت و احساسات به گونه ای باشد که کودکان حس دوست داشتن، دوست داشته شدن وهمکاری مشترک میان اعضای خانواده را به خوبی و درفضای واقعی حس کنند.

این دکترای تخصصی تعلیم و تربیت به نقش دولت و شورای عالی فضای مجازی در این حوزه اشاره و اظهار کرد: برای مقابله با استفاده بیش از حد از شبکه های مجازی، نیازمند کار فرهنگی در سطح کلان کشور هستیم؛ چرا که عموم مردم در وهله اول تنها به جذابیت های شبکه های مجازی توجه می کنند و از آسیب های آن اطلاع ندارند.

به گفته شاکریان، در این زمینه باید به مردم آگاهی های لازم را داد و اطلاع رسانی دقیق و منسجمی از سوی مسئولان کشور انجام شود.

وی تاکید کرد: ایجاد فضای مجازی صیانت شده مبتنی بر شبکه متناسب با ارزش های ایرانی،اسلامی و تامین خدمات و محتوای متناسب با اقتضاهای سنی کودکان و نوجوان، از جمله وظایف دولت است.

وی، دولت و شورای عالی فضای مجازی را در این حوزه دارای نقش کلیدی خواند و اضافه کرد: نیاز است این نهادها با سیاستگذاری صحیح، قانونگذاری موثر و اعمال نظارت، کنترل و مدیریت کافی دراین حوزه، رفاه و امنیت در استفاده از خدمات بی شمار اینترنت و شبکه ملی اطلاعات را برای اقشار گوناگون به ویژه گروه های حساسی چون کودکان و نوجوانان، تامین کنند.

کارشناس ارشد مشاور خانواده تاکید کرد: برای تحقق فرهنگ سازی و ترویج فضای مجازی حوزه کودک و نوجوان در کشور، لازم است دولت در ابتدا به شناسایی نیازهای آموزشی در این حوزه، جمع آوری و به روزرسانی اطلاعات، طراحی و آماده‌سازی زیرساخت‌ها و ابزارهای ارائه خدمات مشاوره به کاربران بپردازد.

شاکریان با بیان اینکه این رده سنی، دوره مهمی برای کسب آموزش و مهارت های لازم در مواجهه با مسائل اجتماعی، علمی و فرهنگی است اضافه کرد: باید تمرکز و توجه بیشتری به کودکان و نوجوانان به ویژه در برابر فضای مجازی نشان داد تا مخاطرات کمتری پیش روی آنان در این فضا قرار گیرد.

به نظر می رسد آگاه سازی و شناخت والدین و کودکان از خطرات موجود در فضای مجازی و برنامه ریزی مناسب پیش از فراهم کردن دسترسی کودکان و نوجوانان به اینترنت به ویژه شبکه های مجازی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ ضمن آنکه دولت و نهادهایی مانند آموزش و پرورش و رسانه ها در این زمینه می توانند نقش اصلی را ایفا کنند.