حقوقی از کودکان که در هیاهوی مشکلات مختلف گم‌شده است

به گزارش کودک پرس ، هر گونه فعل یا ترک فعلی که باعث آزار روحی و جسمی و ایجاد آثار ماندگار در وجود یک کودک شود، کودک آزاری محسوب می شود اما تعریف های آن با باورهای مردم کمی متفاوت است؛ دردناک تر از آن، اینکه ابعاد گسترده و پیچیده کودک آزاری هنوز به عنوان یک مقوله و آسیب اجتماعی یا یک دغدغه اصلی به محافل مختلف نرسیده است.
کودک آزاری دارای ابعاد گسترده ای است و تنها به آزارهای جسمی منتهی نمی شود و آزارهای روحی و عاطفی و ممنوعیت های حضور در جامعه، مدرسه و … نیز مصداق های کودک آزاری به شمار می رود.
به خاطر عواقب و ترس از انگ اجتماعی در بسیاری موارد، کودک آزاری ها تنها در کُنج خانه ها پنهان می ماند و تنها بخش کمی از آنها به مراجع قضایی می رسد یا در رسانه ها منعکس می شود.
اما این پدیده تنها در پستوی خانه ها نهان نیست و رد پای خود را به مهدهای کودک، مدارس و حتی کالبد جامعه رسانده است و هر روز قربانیان آن بیشتر و بیشتر می شود.

برای بررسی بیشتر موضوع کودک آزاری در سطح جامعه، میزگرد تخصصی با حضور «بهرام شمسی فام» رییس شعبه کیفری 2 دادگستری، «مهران یوسفی» رییس اداره بهزیستی، «کمال فیروزی» استاد رشته روانشناسی دانشگاه پیام نور و «کریم محمدی» کارشناس امور آسیب دیدگان اجتماعی بهزیستی این شهرستان برگزار کرد.
مجال گفت و گو با این کارشناسان وضعیت کودک آزاری در سطح جامعه و راهکارهای مقابله و کاهش آسیب های ناشی از آن را پیش روی مخاطبان قرار می دهد.

** کودک آزاری فراتر از یک واژه است
استاد رشته روانشناسی دانشگاه پیام نور مرکز مهاباد گفت: هرگونه رفتار یا کوتاهی در انجام عملی که سلامت جسمی، روانی و رشد کودک را به مخاطره اندازد، کودک آزاری خوانده می شود؛ این آزارها می تواند صدمه ای جدی به کودکان وارد کند یا حتی باعث مرگشان شود.
فیروزی بیان کرد: آزار کودکان می تواند جسمی، عاطفی، لفظی یا جنسی باشد و حتی نادیده انگاشتن و توجه نکردن به کودکان نیز می تواند به نوعی در رده این اختلال قرار گیرد.
وی اضافه کرد: خانواده ها باید بدانند که چه زمانی تصمیم به بچه دار شدن می گیرند چون رفتار والدین بین قبل از بچه دار شدن با بعد از آن تفاوت هایی باید داشته باشد؛ بطوری که فحش، رفتارهای جنسی، ضرب و شتم و … به هیچ عنوان حتی نباید جلوی کودک یکساله انجام شود.
فیروزی با انتقاد از سامانه آموزش و پرورش و نحوه تعامل با دانش آموزان، گفت: منشا بسیاری از کودک آزاری ها به سیستم آموزش و پروش کشور و نحوه برخورد با دانش آموزان در مقاطع تحصیلی مختلف برمی گردد بطوریکه اعمال خشونت و برخورد فیزیکی و اهانت های احتمالی به کودکان در این مراکز آموزشی، مصداق بارز کودکی آزاری است.
وی ادامه داد: به دلیل نبود آموزش های کافی به معلمان و مدیرانی که در مدارس حضور دارند، این قشر در برخورد با کودکان جز روش های فیزیکی تهدید و تنبیه راهکارهای دیگر را جایگزین نمی کنند و بر این اساس ناخودآگاه موجب بوجود آمدن پدیده کودک آزاری می شوند که نتایج آن در سال های آینده در این دانش آموزان با رفتارهای مختلف در جامعه منعکس می شود.

فیروزی ناآگاهی خانواده ها را از علت های دیگر وقوع کودک آزاری عنوان کرد و افزود: شایع ترین کودک آزاری در کشور ما مربوط به کودک آزاری عاطفی است که در آن کودک دچار افسردگی، اختلال شخصیت، ناتوانی در یادگیری، پرخاشگری، احساس گناه، کاهش اعتماد به نفس خواهد شد که همه این موارد جزو پدیده کودک آزاری محسوب می شود.
وی اضافه کرد: تحقیقات به عمل آمده نشاند دهنده این واقعیت تلخ است که افرادی که اقدام به کودک آزاری می کنند خود در دوران کودکی از قربانیان کودک آزاری بوده اند و از این رو آگاه کردن والدین می تواند نقش مهمی در کاهش بروز این پدیده داشته باشد.

** پیچیدگی های رو به فزونی کودک آزاری در دنیای مدرن 
رییس اداره بهزیستی مهاباد گفت: با تغییر سبک زندگی و وارد شدن به دنیای ارتباطات و توسعه یافتگی کشورها بر افزایش آسیب های اجتماعی از جمله کودک آزاری مواجه می شویم.
یوسفی افزود: در گذشته نیز کودک آزاری وجود داشته اما تعریف های گذشتگان از کودک آزاری با تعریف های امروزی از این پدیده متفاوت تر است و شاید در گذشته تنبیه بدنی دانش آموزان در مدارس و مکتب ها یک امر پذیرفته شده بود اما امروزه هم قانون و هم جامعه مخالف تنبیه بدنی در مدارس است.
وی اضافه کرد: زندگی ماشینی و فرهنگ آپارتمان نشینی که پدیده های دنیای مدرن به شمار می رود، خود در مقوله کودک آزاری تاثیر گذاشته است و ما امروز شاهد شیوه های جدید کودک آزاری در جامعه هستیم.
کارشناس امور آسیب دیدگان اجتماعی بهزیستی مهاباد نیز گفت: کودک آزاری یک پدیده جهانی است و تنها به کشور ایران مختص نمی شود.
کریم محمدی افزود: بهزیستی تفاهم نامه ای با آموزش و پروش امضا کرده است که با تعامل بیشتر با مدارس، مهارت های زندگی به دانش آموزان داده شود و آنان بدانند در مواقعی که مورد کودک آزاری قرار می گیرند، چه اقدامی باید انجام دهند.

** برخی کودک آزاری ها ریشه در گذشته افراد دارد
استاد رشته روانشناسی دانشگاه پیام نور مرکز مهاباد گفت: طبق بررسی های انجام شده بسیاری از افراد کودک آزار در گذشته، قربانی کودک آزاری بودند و پس از بزرگ شدن این بیماری با آنها رشد می کند.
کمال فیروزی اظهار داشت: دوران کودکی مهم ترین مرحله رشد و تکامل جسمی و روانی کودک است و آسیب در این دوران پیامدهای طولانی مدت در آینده را به دنبال دارد؛ بویژه آسیب ها و آزارهای جنسی به کودکان چون کمتر قابل شناسایی است، بر این اساس می توان گفت پیامدهای غیرقابل جبران در حال و آینده برای کودک اتفاق می افتد.
وی ادامه داد: امر کودک آزاری مطالب مهمی را در برمی گیرد و نیاز است به صورت شفاف به آن پرداخته شود تا والدین با شناخت انواع کودک آزاری، علایم و نشانه ها، راهکارهای مناسب برخورد با کودک، بتوانند در ابتدا با یادگیری مهارت های مناسب جلوی این آسیب مهم را بگیرند و چنانچه کودک مورد آسیب قرار گرفت با نوع برخورد مناسب از پیامدهای آسیب زای آن در بزرگسالی جلوگیری کنند.
فیروزی بیان کرد: هنوز تابوی انواع آموزش‌ و مهارت های زندگی بخصوص روابط جنسی برای کودکان در جامعه نشکسته و این درحالی است که با ارایه این آموزش‌ها می‌توان از بخش عمده‌ای از آسیب‌ها و کودک ‌آزاری‌ها جلوگیری کرد.
این کارشناس اضافه کرد: اغلب آسیب‌ها و سوءاستفاده‌هایی که از کودکان می‌شود، حاصل این نداستن‌هاست؛ برخی مطرح می‌کنند که این آموزش‌ها تاثیر منفی در روان کودکان می‌گذارد و در اینجا باید از این مخالفان پرسید که چرا خانواده‌ها برای یادگیری این آموزش‌ها پیشقدم نمی‌شوند.

** قانون حامی قربانیان کودک آزاری است
رییس شعبه 2 کیفری دادگستری مهاباد گفت: هرگاه فعل کودک آزاری به عنوان یک جرم در مراجع قضایی اثبات شود، فرد مجرم مورد پیگیری قانونی قرار می گیرد و به مجازات حبس محکوم می شود.
بهرام شمسی فام افزود: در مرداد سال جاری کلیات لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان در مجلس شورای اسلامی به منظور پیشگیری از استثمار، سوء رفتار، خشونت علیه کودکان و نوجوانان و پر کردن خلاء قانونی بازدارنده به دلیل تناسب نداشتن جرم و مجازات در قانون پیشین تصویب شد.
وی اضافه کرد: لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان در 49 ماده و چهار فصل تهیه شده که در سرفصل های آن به موضوعاتی همچون تعاریف، تشکیلات، جرایم و مجازات ها و تحقیق، رسیدگی و تدابیر حمایتی پرداخته شده است.
رییس دادگاه 2 کیفری دادگستری مهاباد گفت: طبق قانون قربانیان کودک آزاری برای حمایت بیشتر و داشتن یک زندگی عاری از خشونت در اختیار بهزیستی قرار می گیرند.
وی با اشاره به ورود 2 پرونده کودک آزاری در دادگستری مهاباد در کمتر از 2 ماه اخیر، گفت: این 2 پرونده پس از بررسی میدانی و تحقیق و تفحص منجر به صدور حکم شد و مجرمان به حبس محکوم شدند.
وی افزود: مهمترین علت کودک آزاری در جامعه نبود مهارت های زندگی در بین افراد است و اگر افراد به حقوق و وظایف خود در درون خانواده و جامعه آگاه باشند، ما شاهد بروز چنین پدیده هایی در جامعه نخواهیم بود.
وی با تشریح موارد کودک آزاری در جامعه، گفت: در بسیاری از موارد کودکان نخست خانواده به دلیل عدم مهارت های فرزندپروری والدین بیشتر مورد آزار و اذیت قرار می گیرند و در برخی موارد نیز داشتن انتظارات غیرواقعی از کودکان باعث کودک آزاری می شود.
وی نقش مهم اطلاع رسانی در مورد این آسیب اجتماعی را در سطح جامعه مورد تاکید قرار داد و گفت: در کنار نقش خطیری که رسانه های جمعی در آگاه سازی مردم به عهده دارند، برگزاری همایش ها و نشست های مختلفی در این زمینه که والدین به همراه اعضای خانواده خود در آنها حضور پیدا کنند، می تواند بسیار تاثیرگذار باشد.

** فرهنگ 123 در جامعه نهادینه شود 
رییس اداره بهزیستی مهاباد گفت: یکی از مواردی که باعث می شود، کودک آزاری همچنان در پستوی خانه ها نهان بماند، مطلع نشدن نهادهای مرتبط با کودک آزاری از این پدیده است و برای همین منظور باید فرهنگ تماس با شماره تلفن 123 در بین مردم نهادینه شود.
یوسفی افزود: کودک آزاری می تواند در خانه یا در سازمان یا حتی در مدارس رخ دهد و در این بین مردم یعنی اطرافیان کودک که شاهد کودک آزاری هستند یا حتی رهگذرانی که متوجه موردی از کودک آزاری می شوند، می توانند از طریق شماره 123، کودک را از کودک آزاری و حتی در مواردی از خطر مرگ نجات دهند.
وی افزود: توسعه مراکز مشاوره ای رایگان برای خانواده ها و تفاهم نامه با سیستم آموزش و پرورش برای بررسی این پدیده بسیار اهمیت دارد زیرا بر اساس کنوانسیون سازمان بهزیستی افراد زیر 18 سال به عنوان کودک تلقی می شوند.
وی تصریح کرد: گاهی کودکان از سوی افرادی که باید توسط آنان محبت ببینند، مورد آزار قرار می گیرند و متاسفانه گاهی بر اثر این آزارها جان خود را از دست می دهند که یکی از راه های جلوگیری از وقوع چنین پیشامدهایی، گسترش خدمات اورژانس اجتماعی از جمله خط تلفن های کودک آزاری است.
وی یادآور شد: شماره های 123 در گوشی های تلفن همراه و تلفن خانگی در کنار هم قرار گرفته اند و تماس با آنان به راحتی و به سهولت انجام می شود و حتی افراد بی سواد و کودکان خردسال هم می توانند با این شماه تماس بگیرند.
این مسوول با بیان اینکه خدمات تخصصی در این مرکز به صورت شبانه روزی و به شکل های مختلف و رایگان ارایه می شود، گفت: آشنایی و فرهنگ سازی استفاده از خدمات 123 باید در بین همه اقشار جامعه به خصوص خود کودکان در دستور کار قرار گیرد.

** مراکز اورژانس اجتماعی در مقوله کودک آزاری وارد عمل می شوند
رییس اداره بهزیستی مهاباد گفت: سازمان بهزیستی کشور چند سالی است که اقدام به راه اندازی مرکز مداخله در بحران یا اورژانس اجتماعی کرده است تا با پیشگیری و کنترل آسیب های اجتماعی شایع و در حال شیوع به صورت کشوری و منطقه ای و محلی کمک شایانی به افراد آسیب دیده کند.
یوسفی افزود: این نوع مداخلات، گسترش آسیب ها را در جامعه به حداقل خواهد رساند و زمینه را برای توانمندسازی افراد در معرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی و بازگشت آنان به زندگی سالم را فراهم می آورد.
وی اضافه کرد: مهمترین هدفی که مراکز اورژانس اجتماعی یا مراکز مداخله در بحران دنبال می کنند، فراهم کردن پایگاهی امن برای ارجاع اولیه هر نوع آسیب اجتماعی است.
وی بیان کرد: اورژانس اجتماعی متشکل از خط 123، خدمات سیار، مداخله در بحران و پایگاه اورژانس اجتماعی است و زیر نظر سازمان بهزیستی فعالیت می کند.
یوسفی اظهار داشت: دخترانی که اقدام به ترک خانواده کرده اند، کودکان و همسران آزار دیده، زنان آسیب دیده اجتماعی، افرادی که قصد خودکشی دارند یا اقدام به خودکشی کرده اند، زوجین متقاضی طلاق و سایر افرادی که در شرایط بحرانی قرار دارند می توانند از مرکز اورژانس اجتماعی، خدمات فوری دریافت کنند.
یوسفی با اشاره به اینکه از زمانی که شهروندان بیشتر با خدمات اوژانس اجتماعی آشنا شده اند، تماس با این مرکز به مراتب افزایش یافته، افزود: از این رو یکی از مخاطبان هدف خدمات اورژانس اجتماعی بهزیستی کشور، کودکان و مسایل مربوط به کودک آزاری است.

** رسانه ها در بحث کودک آزاری تابوشکنی کنند
رییس اداره بهزیستی مهاباد گفت: نقش رسانه ها، سازمان‌های مردم نهاد و فضای مجازی برای بازتاب این آسیب اجتماعی می تواند تابوهای سکوت جامعه در مورد این پدیده را بشکند.
یوسفی افزود: انتشار اخبار مربوط به کودک آزاری و آگاه سازی جامعه از این پدیده به کاهش این رفتار هنجارشکن در خانواده ها و حتی محیط های اجتماعی دیگر مانند مهدهای کودک، مدارس و کوچه و بازار منجر می شود.

وی یکی از موانع مقابله با پدیده کودک آزاری را خط قرمز رسانه ها عنوان کرد و افزود: این موضوع نباید به خط قرمز اصحاب رسانه تبدیل شود و پرداختن به آن در همه ابعاد و آسیب شناسی در حوزه علل افزایش این پدیده نیاز به حمایت و آگاه سازی از طرف رسانه را می طلبد.
یوسفی بیان کرد: در فرهنگ سازی انجام شده در خصوص کمک به معلولان و نگاه کردن به آنها به عنوان یک بیمار اکنون پدیده معلول آزاری کمتر از قبل دیده می شود و در سطح جامعه شهروندان در برخورد با کم توانان ذهنی و معلولان رفتار مناسب تری نسبت به آنان نشان می دهند.
استاد رشته روانشناسی دانشگاه پیام مرکز مهاباد گفت: روند پیگیری خانواده ها از کودک آزاری ضعیف است به طوری که اغلب والدین به خاطر حفظ حیثیت خانوادگی از ابراز و پیگیری موضوع امتناع می کنند، که نشان از نبود آگاهی لازم در برخورد با این گونه موارد است.
کمال فیروزی افزود: اگر رسانه های جمعی بتوانند این موضوع را به عنوان یک مقوله اجتماعی و یک آسیب به نهاد خانواده ها ببرند و بحث و تبادل نظر پیرامون کودک آزاری را ترویج دهند، خودآگاهی جامعه در مورد این مقوله بیشتر می شود.

مجمع عمومی سازمان ملل متحد به منظور رعایت حقوق کودکان و بر پایه نظر صندوق کودکان سازمان ملل متحد(یونیسف) پیمان نامه حقوق کودک را در 1989 میلادی تصویب کرد که این پیمان نامه به حقوقی چون «حق حیات، کسب هویت، حق زیستن با والدین، حق ابراز عقیده، آزادی تفکر و مذهب و حق تفریح و بازی برای کودکان» اشاره دارد و کشورهایی که به آن می پیوندند، باید بکوشند تا شرایط رفاهی، حقوقی، آموزشی و پرورشی کودکان را بر پایه این پیمان نامه ارتقا دهند.
گسترش پدیده ها و معضلات اجتماعی دیگری مانند بیکاری، اعتیاد، طلاق، ازدواج زودهنگام و حتی کودکان کار در جامعه ما، عواملی برای ایجاد و گسترش کودک آزاری در جامعه به شمار می رود.

از طرفی دیگر نباید فراموش کرد ریشه های کودک آزاری تنها به کودکان امروز منتهی نمی شود و کسانی که خود قربانی کودک آزاری هستند اگر مشکلاتشان در این دوران حل نشود، نمی توانند در آینده به عنوان یک فرد سالم رفتار کنند.