اثرات تشویق و تنبیه کلامی و غیرکلامی در کودکان

به گزارش کودک پرس ، آيا تا به حال به اين فكر كرده‌ايد كه اگر با صحنه‌اي روبه‌رو شويد كه كودك دلبندتان روي ديوار گچي نقاشي بسيار زيبايي كشيده باشد، برخورد شما چگونه خواهد بود؟ يا اگر همين نقاشي زيبا بر كاغذي سفيد خلق شده باشد چه؟ اصلاً برخورد مناسب چيست؟ كودكي را تصور كنيد كه به هيچ عنوان از والدين خود حرف‌شنوي ندارد و به كار مشكل‌آفرين خود ادامه مي‌دهد، در اين صورت چه واكنشي از سوي والدين شايسته است انجام شود؟ اين موارد، سؤالات بسيار مهمي هستند كه پاسخ هر يك مي‌تواند نقش كليدي در تربيت فرزند و فرزندپروري ايفا كند.

بر كسي پوشيده نيست كه چگونگي تربيت فرزند در كودكي مي‌تواند دورنماي زندگي بزرگسالي را تا حدي نشان داده و پايه‌هاي شخصيتي او را معين سازد. براي مثال كودكي كه از ابتداي طفوليت تمام مايحتاج و نيازهاي شخصي و غيرشخصي وي به صورت كامل و افراطي تأمين شده باشد، نبايد انتظار اين را داشت كه در بزرگسالي به تنهايي از پس مشكلات بسيار بزرگ بربيايد. برداشت هر كسي از تشويق و تنبيه در كودكان متفاوت است و هر شخصي شيوه خود را درست و برتر مي‌داند. اگر بخواهيم تنبيه و تشويق در كودكان را تعريف كنيم، مي‌توان اين گونه نگاشت كه تشويق صرفاً عمل، حرف يا اشاره‌اي مثبت، خوشايند و لذت‌بخش است، با اين هدف كه رفتار قبلي كودك، كاملاً مورد تأييد و شايسته است. تنبيه نيز عمل، حرف يا اعمال نشانه‌اي است ناخوشايند و نامطلوب، با اين هدف كه به كودك بفهماند رفتارش به هيچ عنوان مورد تأييد و سزاوار نيست.

واقعيت اين است در ميان انبوه تنبيهات و تشويقات، تنها بخشي از آنها مورد قبول بوده و داراي پشتوانه منطقي و رواني درست است. ذكر اين نكته ضروري است كه تنبيهات غيراصولي اثرات مخربي را در پي خواهد داشت و در بعضي موارد تا بزرگسالي ادامه پيدا كرده و تا حدي غير قابل تغيير است.

در اين شيوه تربيت غيراصولي نه تنها فرد و اطرافيان شخص، بلكه تمام جامعه در عذاب و دچار مشكل خواهند بود. كودكي را در نظر بگيريد كه در اثر خشونت و تنبيهات جسمي، فردي بزهكار شده و به تنهايي در حد خود، به جامعه و افراد آن آسيب مي‌رساند. در حالي كه امكان اين وجود داشت با تنبيه و تشويق اصولي از اين موارد جلوگيري كرد.

فوايد تشويق درست عبارتند از: به وجود آمدن اعتماد به نفس در كودك، عدم‌خستگي، خوشحال و سرحال بودن، بهتر زندگي كردن، اميدواري به آينده، حس خوب رضايت والدين به فرزند و بالعكس. و اما فوايد تنبيه اصولي نيز شامل: جلوگيري از رفتار مشكل‌آفرين، بهبود و اصلاح رفتار، شكل‌گيري بهتر شخصيت از لحاظ پختگي و كم شدن احتمال رفتار مشكل‌آفرين مي‌باشد.
نكته ديگر اينكه تنبيهات و تشويق‌هاي كودكان به چند صورت مي‌تواند اعمال شود:

تشويق و تنبيه كلامي: اين روش ساده‌ترين، در بعضي موارد بهترين و بدون هزينه‌ترين روش تربيت كودك است و متناسب با سن كودك و با زباني شايسته آن مي‌توان از اين روش بهره كافي برد. به عنوان مثال در واكنش به كودكي كه اتاقش را مرتب و منظم كرده است مي‌توان اين گونه او را مورد تشويق قرار داد كه بلافاصله به او گفته شود آفرين كه اتاقت را مرتب كردي يا اينكه چقدر خوشحاليم از اين بابت كه تو دختر خوبي هستي و هميشه اتاقت مرتب است.

مثال ديگر در رابطه با تنبيه كلامي اين است كه كودكي را در نظر بگيريد كه ظرف غذاي خود را پشت و رو كرده و مواد داخل آن را به زمين ريخته است، تنبيه كلامي در اينجا صحبت كردن با اوست و بيان اينكه چقدر از اين كار كودك ناراحت و عصباني هستيد. در واقع اين شيوه روشي است كه در آن كودك توسط والدين به صورت زباني مستقيماً مورد تشويق يا عتاب قرار مي‌گيرد.
تشويق و تنبيه غيركلامي: در برخي موارد براي تشويق و بيشتر تنبيه، صرف يك اشاره با چشم براي رساندن منظور والدين كافي است كه اين كار آيا مورد تأييد است يا خير. از جمله موارد تشويق غيركلامي مي‌توان به آغوش كشيدن كودك، بوسيدن، با چشم رضايتمندانه و لبخندزنان دنبال كردن كارهاي كودك را نام برد.
توجه نكردن به كودك به نشانه اعتراض: قهر كردن موقت با كودك و توجه نكردن به او نيز شكل مؤثري از تنبيهات است.

محروم كردن كودك: اگر كودك رفتاري را در پيش گرفته است كه مستحق تنبيه است مي‌توان از اين روش استفاده كرد. كودكي را تصور كنيد كه براي تماشاي تلويزيون بيش از حد به آن نزديك شده است. اين كار موجب ضعيف شدن چشم كودك شده و از طرفي هم اين مسئله با صحبت و چشم غره رفتن حل نمي‌شود، از جمله كارهايي كه والدين مي‌توانند در اين مواقع انجام دهند، محروم كردن است. با اين توضيح كه كودك را از ادامه تماشاي تلويزيون محروم كنيد تا وقتي كه فاصله مناسب بين خود و تلويزيون را رعايت كند.

جريمه كردن: زماني كه كودك اصرار در انجام رفتار مشكل‌آفرين دارد، والدين مي‌توانند با جريمه كردن رفتار كودك را كنترل كنند. مثل كم گذاشتن چيزي كه مورد علاقه كودك است يا كسر مقداري از پول توجيبي كودك و مواردي از اين دست.

منع جسماني كودك: زماني كه كودك به هيچ عنوان از رفتار مشكل‌آفرين خود پا پس نكشيد، مي‌توان از منع جسماني به عنوان تنبيه و جلوگيري از رفتار نامطلوب استفاده كرد. به عنوان مثال كودكي را در نظر بگيريد كه با همسال خود درگير شده و در حد توان خود او را مورد آزار و اذيت قرار مي‌دهد. در اينجا مي‌توان با گرفتن دو دست كودك و دور كردن وي از همسال خود، هم او را تنبيه كرد چراكه ديگر نمي‌تواند به رفتار مورد نظر خود ادامه دهد و هم مانع ادامه رفتار خطرآفرين او شد.
فراموش نكنيم كه تنبيه و تشويق داراي اصول و قواعدي است كه اگر رعايت نشود، اثرات مخربي را به بار مي‌آورد.

اين اصول عبارتند از: در برخورد با كودك به او فهمانده شود كه بابت چه كاري تنبيه يا تشويق مي‌شود. تنبيه و تشويق نبايد مكرراً تكرار شوند، چراكه به مرور زمان اثر خود را از دست داده و عادي مي‌شود. تشويق و تنبيه نبايد تبديل به حالتي شود كه كودك تا آن را دريافت نكند، از انجام يا عدم انجام هر كاري خودداري كند. والدين در نظر داشته باشند كه براي تشويق لازم است عمل كودك را تحسين كنند نه خود او را. در رابطه با تنبيه هم، كودك به خاطر رفتارش مورد عتاب قرار بگيرد. تشويق و تنبيه بلافاصله بعد از رفتار مورد نظر صورت بگيرد تا كودك دريابد كه تشويق يا تنبيه او به خاطر رفتار اخير اوست. تنبيه و تشويقي كه كودك دريافت مي‌كند بايد بر اساس مقياس رفتار او باشد. براي مثال شايسته نيست كه براي ريختن آب روي فرش، كودك را سه روز از ديدن تلويزيون محروم كرد. تشويق و تنبيه بايد متناسب با سن كودك باشد.

براي تنبيه و تشويق جسم كودك نبايد در معرض خطر قرار بگيرد. والدين به هيچ عنوان كودك را ملامت و سرزنش نكنند، چراكه نتيجه عكس گرفته و كودك لجباز و گستاخ مي‌شود. به هيچ عنوان كودك را با همسالان و دوست‌هاي خود مورد مقايسه قرار ندهيد. شما با اين كار فرزند خود را ترور شخصيت مي‌كنيد و قطعاً اين امر باعث به وجود آمدن حس نفرت نسبت به همسال مورد مقايسه مي‌شود پس به شدت از تحقير و تمسخر پرهيز كنيد، چون اين كار باعث فرو ريختن اعتماد به نفس كودك، اضطراب، نگراني و حس مفيد نبودن مي‌شود.

منبع: روزنامه جوان