قصه، تدبیر آموزشی و درمانی برای کودکان

به گزارش کودک پرس ، پرخاشگری، نافرمانی، بی نظمی، کم یا پرتحرکی، دروغگویی و ترس های نامتعارف از جمله معضل های رفتاری کودکان است که در دوره معاصر و متاثر از مولفه های محیطی، تربیت کودکان را بیش از گذشته تحت تاثیر قرار داده است.
تربیت کودکان به ویژه در سنین پایین و قبل از دبستان از اهمیت بسیار ویژه ای برخوردار است، این دوران را زمینه ساز شخصت کودک در آینده می دانند که باید با پرهیز از هر گونه گرایشی، مبتنی بر اصول تربیتی باشد.
نداشتن حرف شنوی، وابستگی های عاطفی غیرمعقول، پرخاشگری، لجبازی، پرخوری یا کم خوری، دروغ گویی، رعایت نکردن نظم، بدخوابی، و ترس های نامتعارف در کودکان، از جمله مواردی است که بیشتر والدین از این رفتارها در فرزندان خود گلایه مند هستند.
والدین به منظور تربیت کودکان خود روش های متفاوتی را به کار می گیرند که در مواردی با خشونت و پرخاشگری نیز همراه است.
اما امروزه از سوی صاحبنظران و متخصصان روش های بسیار مختلف تربیتی ارائه شده است که روش تربیتی غیرمستقیم به عنوان یک روش قابل قبول و موثر از آن نام می برند.

از گذشته های دور در ایران، قصه و قصه گویی به عنوان یک تدبیر و روش آموزشی غیرمستقیم بسیار کاربرد داشته است و والدین، پدربزرگ ها و مادربزرگ ها به منظور اصلاح رفتارهای غیرمتعارف کودکان از آن استفاده می کردند.
این تدبیر آموزشی موثر و مفید امروزه مورد غفلت واقع شده است، هر چند در گوشه و کنار تلاش هایی برای زنده نگهداشتن این روش فرهنگی و مبتنی بر ریشه های ایرانی آغاز شده است.

میزگردی با عنوان «قصه، تدبیری آموزشی و تربیتی برای کودکان» را با حضور مهدی جمال مدیرکل کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان استان، اسماعیل همتی نویسنده و ناشر و مهدی زارع نویسنده و مسوول دفتر آفرینش های ادبی و هنری حوزه هنری استان سمنان برگزار کرد.
مسوولان و صاحب نظران در این میزگرد، کسب مهارت های رفتاری در کودکان را از تاثیرهای قصه گویی و داستان سرایی عنوان کردند.
به گفته کارشناسان، مهارت آموزی و مهار کودکان پرخاشگر و تمایلات و رفتارهای پرخاشگرانه از طریق قصه درمانی بسیار مهم و تاثیرگذار است که تا به امروز مورد غفلت قرار گرفته است.

** فواید قصه خواندن برای کودکان 
همتی، نویسنده کتاب کودک و نوجوان بر این عقیده است که کودکان از طریق داستان ها و قصه ها با وقایع و تجربه های تلخ و شیرین آشنا می شوند.
وی معتقد است: تاثیرپذیری از قهرمان ها و دیگر شخصیت های قصه سبب تقویت قدرت فهم و بیان کودکان می شود و همچنین به پرورش الگوهای رفتاری، اخلاقی، مهارت های اجتماعی، خلاقیت و آموزش زبان آنان کمک می کند.
این نویسنده بیان کرد: تاثیرهای آموزشی و تربیتی قصه ها بر کودکان غیرقابل انکار است و این امر توجه به محتوای داستان و قصه را دو چندان می کند.
همتی قصه را به مثابه تدبیری مداخله ای برای آموزش معرفی کرد و گفت: والدین باید به منظور تربیت کودکان خود نکات آموزشی را در برخی مواقع به صورت غیر مستقیم گوشزد کنند تا تاثیر آن بیشتر و نهادینه تر شود، قصه گویی یکی از روش های موثر در این زمینه است.

**زنگ قصه به جای زنگ انشاء
به اعتقاد مدیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان سمنان، آموزش و پرورش می تواند با جایگزینی روش های تربیتی غیر مستقیم مانند قصه گویی و داستان سرایی در ساعت های مختلف آموزشی مثل زنگ انشاء، به آموزش هنجارها و همچنین درمان ناهنجاری های کودکان و نوجوانان کمک کند.
جمال گفت: قصه گویی در اصلاح ناهنجاری های افراد در دوران کودکی و همچنین کسب مهارت های رفتاری به منظور تربیت اجتماعی، عاطفی و اخلاقی که نقش مهمی در آینده افراد دارد، به مثابه تدبیری مداخله ای است که برای آموزش و تربیت از آن می شود بهره مند شد.
وی با اشاره به فعالیت های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بیان کرد: کانون پرورش فکری در کشور به عنوان متولی اصلی در زمینه قصه و قصه گویی فعالیت های بسیار خوبی را در دستور کار قرار داده است.

مدیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان سمنان اضافه کرد: برگزاری مسابقات، جشنواره ها، نشست ها و تجلیل از برگزیدگان از جمله برنامه های پیش بینی و اجرایی شده توسط این کانون ها در زمینه بهره برداری موثر از ظرفیت های قصه است.
جمال تاکید کرد: نسل چهارم انقلاب اسلامی ایران دیگر میلی به شنیدن سخنرانی و امر و نهی و موعظه یه صورت مستقیم ندارد و تهدید نیز در تربیت آن ها کارساز نیست.
وی اضافه کرد: استفاده از قصه گویی به منظور ارائه نکات آموزشی به روش غیر مستقیم بسیار موثر و مفید است و والدین می توانند از این طریق رفتارهای اجتماعی صحیح را در ذهن فرزندانشان به درستی شکل دهند.

مدیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان سمنان تاکید کرد: معلمان و مربیان باید از قصه های هدفدار در برنامه های آموزشی و تربیتی کودکان بیشتر استفاده کنند و این مساله در سنت تربیتی فرهنگ ایرانی سابقه ای دیرینه دارد.
همتی ناشر و نویسنده کتاب نیز با اشاره به نقش انکارناپذیر آموزش و پرورش در تربیت کودکان گفت: خوشبختانه در سال های اخیر شاهد تغییر نگرش ها در آموزش و پرورش کشور هستیم که این امر بسیار ارزنده و امیدوار کننده است.
وی ادامه داد: مسئولان نظام آموزشی کشور اخیرا با درک اهمیت به کارگیری ابزارهای آموزشی غیر مستقیم، اقدامات ارزنده ای در این زمینه داشته اند.
همتی تصریح کرد: حذف پیک های نوروزی و جایگزینی آن با نوشتن قصه و داستان توسط دانش آموزان از جمله این اقدام های ارزشمند است.

** غفلت از قصه گویی در تربیت کودکان 
مسوول دفتر آفرینش های ادبی حوزه هنری استان سمنان به دغدغه های والدین در تربیت کودکان اشاره کرد و گفت: در حال حاضر در جامعه نیز شیوه های علمی تعلیم و تربیت و چگونگی بهره مندی از این شیوه ها از دغدغه های اصلی خانواده ها شده است.
مهدی زارع ادامه داد: در شرایط فعلی بسیاری از پدرها و مادرها به دنبال آموزش های سازمان یافته جهت کسب صلاحیت تخصصی برای برخورد با معضلات و ناهنجاری رفتاری کودکان اعم از پرخاشگری، بی قراری، تنبلی و کمرویی هستند.
وی اضافه کرد: این در حالی است که یکی از بهترین روش های آموزشی و تربیتی برای کودکان ریشه در تاریخ و فرهنگ ایرانیان دارد که کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

این داستان نویس بیان کرد: والدین به منظور آموزش های رفتاری و اجتماعی به کودکان خود بهتر است غفلت از قصه و قصه گویی را کنار بگذارند و به این روش تجربه شده که از گذشته های دور برای ما با یادگار مانده است، روی بیاورند.
زارع با اشاره به پیشنیه تاریخی قصه گویی در ایران، گفت: گنجینه زیبا و شیرین قصه های ایرانی از زبان پدربزرگ ها و مادربزرگ ها برای ما به یادگار مانده است و ما نباید بگذاریم این میراث گرانبها در میان ما منسوخ شود.

وی تاکید کرد: در همین قصه های پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها نکات آموزشی و تربیتی بسیاری نهفته است که شاید انتقال این نکات به کودکان با روش های نوین سخت تر و کم اثر تر باشد.
مسئول آفرینش های ادبی حوزه هنری استان سمنان ادامه داد: قصه و قصه گویی در کشور ما دارای پیشینه ای تاریخی است و این مساله ریشه در فرهنگ ایران دارد.
وی اضافه کرد: استان سمنان نیز دارای پیشینه درخشان در امر پروش نویسنده و قصه گو دارد و نویسندگان بزرگی از این استان پا به عرصه ظهور گذاشتند که متاسفانه عدم حمایت های لازم از آنان سبب مهاجرت این افراد به خارج از استان و کشور شد.

** فقر محتوا در قصه های امروزی 
همتی ناشر و نویسنده داستان، به ضعف تولید محتوا در قصه ها اشاره کرد و گفت: هنوز نتوانسته ایم از لحاظ کیفیت و تاثیرگذاری قصه ها و داستان هایمان به طور صحیح و هدفمند وارد شویم.
وی ادامه داد: با ارتقای محتوای قصه ها می توانیم به ارتقای سطح و توسعه شاخص های مطلوبیت در امور و حوزه های مختلف مانند تربیت صحیح کودکان و نوجوانان و ایجاد الگوهای صحیح رفتار اجتماعی و فرهنگی دست یابیم.
همتی اضافه کرد: همه افراد موثر، دستگاه و نهادهای ذی صلاح باید به منظور تولید محتوا‌های موثر و متناسب با سن، شخصیت کودکان امروز تلاش کنند.
وی بیان کرد: مخاطب قصه ها کودکان هستند که این امر اهمیت و حساسیت کوچکترین کلمات به کار رفته در قصه ها را دو چندان می کند.
وی تاکید کرد: در انتخاب و گزینش شخصیت های قصه، ویژگی ها، گفت و گوها و هر مساله ای که در قصه از آن یاد می شود باید مسائل جامعه ‌شناختی و روانشناختی کودکان نیز در نظر گرفته شود.

همتی همچنین با گلایه از فزونی گرفتن ترجمه از تالیف در ادبیات داستانی کودکان، بیان کرد: این امر آفت بزرگی است که نباید بگذاریم بیشتر از این گسترش یابد.
وی فقدان حمایت کافی از نویسندگان را یکی از علت های این آفت عنوان کرد و گفت: برای رفع این معضل باید چاره ای اندیشیده و از نویسندگان جهت خلق آثار با کیفیت دعوت شود.
وی بیان کرد: باید این مساله را در نظر گرفت که هر قصه و داستانی قابلیت چاپ شدن ندارد چرا که به مخاطبان و به خصوص کودکان باید احترام گذاشت.

جمال نیز در این خصوص گفت: امروز فقر محتوایی کتاب های کودک بسیار محسوس است.
وی اضافه کرد: رفع این معضل نیاز به همکاری افراد توانمند با نهادها و دستگاه هایی مانند کانون پرورش فکری کودکان دارد تا محتوای غنی برای قصه ها و داستان های کودکان تالیف و نوشته شود.

** لزوم بازتعریف گروه های سنی برای کودکان امروزی 
مسئول آفرینش های ادبی حوزه هنری استان سمنان با اشاره به اینکه کودکان را نباید گلخانه ای رشد و پرورش داد گفت: نخستین گام برای درمان و اصلاح رفتار کودکان، این است که بر اساس ویژگی های فردی و سن آنان روش آموزشی را انتخاب کنیم.
وی ادامه داد: والدین باید در انتخاب کتاب های داستان و بیان قصه ها مساله سن کودکان را در نظر گرفته و داستان هایی را متناسب با روحیه و سن آنان بیان کنند.
وی همچنین به قصه ها و داستان هایی که گروه سنی مخاطبان خود را در نظر نمی گیرند نیز انتقاد کرد و خواستار توجه بیشتر نویسندگان و ناشران به این مهم شد.
زارع گفت: تعریف گروه های سنی در گذشته انجام شده است اما مسائل مختلفی نیاز به بازتعریف این مساله را ضروری کرده است.
وی بیان کرد: رشد علم و فناوری سبب افزایش شناخت، آگاهی و درک محیطی کودکان امروز نسبت به کودکان دیروز شده است و این امر لزوم بازتعریف گروه های سنی را نشان می دهد.
وی گفت: درک و شناخت کودکان و نوجوانان امروز قابل مقایسه با گذشته نیست.

** آفت همسان سازی در قصه ها 
همه کارشناسان حاضر در میزگرد ایرنا بر آفت همسان سازی در قصه ها و داستان ها تاکید کردند و خواستار دقت به فردیت و ویژگی های انحصاری به منظور بیان قصه برای کودکان شدند.
زارع تاکید کرد: باید توجه داشت که افراد با شباهت ها خوب هستند اما با تفاوت ها می توانند موثر باشند.
وی افزود: در بیان داستان ها و قصه ها برای کودکان باید به تفاوت آنان با سایر کودکان توجه داشت و با عنایت به فردیت شان قصه را انتخاب کرد.

** تزکیه و تطهیر، کارکرد همه قصه ها 
همتی بر کارکرد روان شناسی و روان شناختی قصه تاکید کرد و گفت: از این دو بعد اگر به قصه ها نگاه کنیم، شخصیت نویسنده بر نوشته ها را می توان تحلیل کرد.
وی افزود: کاتارسیس، کلمه‌ای یونانی به معنای تطهیر، تزکیه و تخلیص است که برای نخستین بار توسط ارسطو در کتاب فن شعر مطرح شده است.
وی بیان کرد: این عنصر که حاصل تحریک احساسات انسانی است به نوعی تعادل هدفمند در جهت تزکیه و تطهیر نفس و پاک‌‌سازی از خصلت های زشت منتج می‌‌شود.
همتی تاکید کرد: در حقیقت کاتارسیس سعی دارد در فرایندی درون انسان را از خوبی ها سرشار، و بدین ترتیب پاکیزه و مطهر کند.
همتی تاکید کرد: نویسنده ها نیز با الهام از این فرایند باید درون خود را تطهیر کنند تا با دستان پاک بتوانند یک روند استعلاجی را در قصه ها و داستان های خود ارائه دهند.
وی اضافه کرد: استفاده از قصه به مثابه یک ابزار درمانی فقط به درمان مشکلات روان شناختی کودکان منجر نمی شود بلکه تغییر در زبان و ادبیات قصه های زندگی فرصت های جدیدی برای رفتار و روابط با دیگران ایجاد می کند که این همان روند استعلاجی کامل است.

** تاثیر قصه گویی بر درمان مشکلات رفتاری کودکان 
مدیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان سمنان با اشاره به اینکه قصه ها می تواند از نظر تربیت اجتماعی، عاطفی و اخلاقی در کودک موثر واقع شوند، گفت: قصه ها می تواند از نظر تربیت اجتماعی و اخلاقی نیز موثر واقع شوند.
جمال ادامه داد: بسیاری از هنجارهای اجتماعی و دستورالعمل های زندگی را می توان به راحتی با قصه گفتن و بیان ویژگی های قهرمان داستان، به کودکان منتقل کرد.

مدیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان سمنان با اشاره به اینکه قصه ها پدربزرگ و مادربزرگ ها مخزن مسائل تربیتی هستند، تاکید کرد: انتقال این قصه ها به کودکان توسط بزرگ تر ها، انتقال 50 یا 60 سال تجربه آمیخته با عقل است که بسیار مهم و ارزشمند است.
جمال اضافه کرد: والدین می توانند هر نوع رفتار نامناسب کودک خود را با شخصت سازی قهرمان قصه و نتیجه گیری های آخر قصه ها به کودک خود به صورت غیر مستقیم که تاثیر گذار تر نیز است، منتقل کنند.
وی تاکید کرد: قصه سبب تقویت قوه تخیل کودکان می شود و شنیدن رفتارهای قابل ستایش قهرمان داستان وی را به فکر وادار می کند.
وی ادامه داد: شنیدن پی در پی ویژگی های رفتاری قهرمان قصه سبب می شود تا کودک به تفکر درباره این الگو بپردازد که این امر منجر به رویارویی موفقیت آمیز با مشکل خود منتهی می شود.
جمال اضافه کرد: قصه های بیان شده از زبان والدین و پدربزرگ ها و مادربزرگ ها به کودکان راه حل هایی ارائه می دهند که ذهن کودک را درگیر این راه حل ها می کند.

مدیرکانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان سمنان گفت: والدین باید توجه داشته باشند که قصه ها متناسب با شرایط روحی، روانی و شخصیتی کودک باشد و راه حل های ارائه شده، شدنی و مثبت باشند.

منبع: ایرنا