انتقاد از فضای ادبی برای کودک و نوجوان در حوزه دفاع مقدس

به گزارش کودک پرس ، «عبدالرضا صمدی» نویسنده کتب کودک و نوجوان گفت: ادبیات کودک و نوجوان نقش موثر و مهمی در تعلیم و تربیت نسل جدید دارد و هر چه این ادبیات، منسجم تر، هوشمندانه تر و بالنده‌تر شود، زمینه برای تعلیم و تربیت، هموارتر و ثمرات آن درخشان تر خواهد بود.

لازمه پرورش نسلی کتابخوان و عاشق مطالعه، توجه به کتاب و ادبیات کودک و نوجوان است، که اگر این اتفاق بیافتد و انسان ها از کودکی با کتاب و مطالعه انس بگیرند، در بزرگسالی جامعه ای آگاهانه تر و پر امیدتر خواهیم داشت که می توانند مشکلاتشان را بهتر حل کنند.

صمدی اظهار داشت: در حوزه کتاب کودک و نوجوان، اگر چه اقدامات خوبی در طول سالیان متمادی صورت گرفته است، اما با نقطه مطلوب فاصله داریم، بر همین اساس لازم است تا نویسندگان و شاعرانی مطلع و آشنا به ادبیات و نگاه خلاقانه تربیت کنیم تا آثار و نوشته های آنها بیش از پیش، باعث اشتیاق به مطالعه و کتابخوانی شود.

برای بررسی و شناخت بهتر موضوع ادبیات کودک و نوجوان، با یکی از نویسندگان و فعالین این حوزه به گفت وگو نشستیم تا بیشتر از مسائل این حوزه پر مخاطب و مهم آگاه شویم.

«عبدالرضا صمدی» مدیرکل سابق کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان جنوبی، از فعالین حوزه ادبیات کودک و نوجوان است که تاکنون از او 3 کتاب به چاپ رسیده است و داستان هایی به قلم او، در مجلات و نشریات مختلف، چاپ می شود و در اختیار مخاطبان قرار می گیرد.

*داستان در شکل گیری شخصیت کودکان چه نقشی دارد؟

صمدی: انسان از زمانی که به دنیا می آید نقش ادبیات در تربیت او شروع می شود و هر چیزی که با دوران کودکی ارتباط داشته باشد در شکل گیری شخصیت کودک مهم است.

شنیدنی ها و دیدنی ها از این دسته هستند و ادبیات با توجه به اینکه از ابتدای زندگی تا انتهای زندگی انسان با او است و ارتباط دارد، در شکل گیری شخصیت موثر است و هرچه ادبیات غنی تر و ارزشی تر باشد شکل گیری شخصیت دقیق تر، درست تر و سالم تر اتفاق می افتد.

اگر انسان با ادبیات سر و کار نداشته باشد، ممکن است به مرحله انسانیت هم نرسد چرا که ادبیات حامل ارزش های انسانی از قبیل مهربانی، صلح، دوستی، کمک به دیگران و… است.

اگر در دوران کودکی بچه ها از ادبیات غنی و ارزشی برخوردار باشند و بتوانند با آنها زندگی کنند شخصیت سالم تری دارند.

جوامعی که شعرا و نویسندگان زیادی دارند رشد شخصیتی در این جوامع نسبت به جوامع دیگر که این گونه نیستند بیشتر تر و پررنگ تر است.

*نمود و ظهور «رشد شخصیتی» در کودکان چگونه خواهد بود؟

صمدی: اگر قرار باشد فرزندانی مثلا خلاق، که یک نمود از رشد شخصیت است، داشته باشیم، لازمه اش این است که این ها با ادبیات آشنا بشوند چون بخش مهمی از ادبیات تخیل است و وقتی کودکی با ادبیات سر و کار داشته باشد می تواند آدمی خلاق و نوآور باشد.

وقتی قرار است کودکان ما انسان های خوش اخلاق و مهربانی باشند لازمه اش این است که با ادبیات آشنا بشوند چرا که ادبیات همه ارزش های انسانی را منتقل می کند.

ما از دروس شیمی، ریاضی و … انتظار انتقال ارزش های انسانی همچون صمیمیت، دوستی و… را نداریم بلکه از ادبیات انتظار داریم که این ارزش ها را منتقل کند.

ادبیات به صورت غیرمستقیم، تاثیرگذاری دارد چرا که وقتی بچه ها یک داستان را می خوانند، با شخصیت و رفتارهای داستان هم ذات پنداری می کنند و این تاثیرپذیری غیرمستقیم اما عمیق تر و پایدارتر است.

افرادی که در کودکی مطالعه می کنند در بزرگسالی معیارهای انسانی را که از یک انسان سالم انتظار داریم، در این افراد بیشتر موجود است و این همان نمود رشد شخصیتی از طریق ادبیات است.

*ویژگی های یک داستان آموزنده چیست؟

صمدی: اولا اثر همیشه باید دارای یک پیام مثبت باشد یعنی به انسان ها یک نگاه بهتری را منتقل بکند و ثانیا یک اثر ادبی باید امید را به انسان ها هدیه بدهد.

یک اثر ادبی باید از ارزش های ادبی برخوردار باشد، یعنی خالق اثر مهارت و توانایی نوشتن را داشته باشد و در این زمینه تجربه داشته باشد.

نویسنده باید از تخیل و خلاقیت خوبی برخوردار باشد تا بتواند ذوق ادبی و هنری خواننده را تقویت کند.

مشکل عمده ما در ادبیات، این است که آثار ادبی از اصالت های هنری بی بهره هستند و ذوق انسان ها تقویت نمی شود.

متأسفانه کتاب هایی که دارای بدترین تصویرگری و متن های نامناسب هستند، در بازار زیاد به چشم می خورد که به اینها ادبیات زرد نیز گفته می شود؛ این کتب سطح ذوق هنری بچه ها را افزایش نمی دهد و آنها را در همان سطح معمول نگه می دارد.

در سیستم آموزشی ما جایگاه هنر و ادبیات به شدت ضعیف است، به عنوان مثال به درس انشاء اهمیت زیادی داده نمی شود درحالی که این درس باعث تفکر، نوآوری و خیال پردازی می شود.

*«تصویرگری» و «نوشتار» در انتقال مفاهیم از چه جایگاهی برخوردار هستند؟

صمدی: ادبیات بزرگسالان عمدتا بی نیاز از تصویرگری است چون ذهن بزرگسال، انتزاعی و تفکرش به مرحله ای رسیده است که بتواند تصویر ذهنی بسازد، اما در ادبیات کودک و نوجوان تصویر است اما رنگ های کمی استفاده شده و عمدتا سیاه و سفید است.

در کتاب های کودکان و به ویژه خردسالان، باید نیمی متن و نیم دیگر از نوشتار استفاده شود چرا که کتاب کودک منهای تصویرگری، ارزشی ندارد.

تصویرگر باید خلاق، هنرمند، خوش فکر و اهل ادبیات باشد تا بتواند تصویر خیال انگیزی ارائه بدهد تا ضمن اینکه به فهم داستان کمک کند، ذوق بصری کودکان را هم تقویت کند.

*آیا تولید آثار و انتقال مفاهیم در حوزه دفاع مقدس، به خوبی صورت گرفته است؟

صمدی: در حد انتظار نبوده است اما در بعضی نقاط شروع شده است و اگر هم کاری تولید شده عمدتا به دست مخاطب نمی رسد و توزیع خوبی صورت نمی گیرد.

حوزه دفاع مقدس، حوزه سختی است و نیاز به گذشت زمان بیشتری دارد تا نویسندگان به این سمت و سو حرکت کنند؛ هم واقعیت جنگ را نمی شود نادیده گرفت و هم از طرفی به دلیل منطق جنگ که باید مستند باشد و نمی شود خیلی تخیل آزاد را وارد کرد و دست به آفرینش زد، به همین دلیل خیلی از نویسندگان ورود پیدا نکرده اند.

اگر حمایت از این حوزه به صورت مستمر و سالیانه باشد، نویسندگان به این سمت گرایش پیدا می کنند اما کارهای صورت گرفته در این حوزه در حد انتظار و نیاز مخاطب نیست.

*اصولا پرداختن به حوزه دفاع مقدس چقدر اهمیت دارد؟

صمدی: به همان اندازه که جنگ و شهدا مهم هستند و به همان اندازه که ما در این بخش سرمایه گذاری می کنیم، کار در این بخش مهم است.

ما در فرهنگ خود، اصلی به نام اصل «دفاع از سرزمین» داریم و وقتی قرار است که ما به عنوان یک ملت سرافراز در دنیا باشیم، باید مردم این سرزمین بتوانند از ارزش های دینی، میهنی و اجتماعی و فرهنگی خودشان دفاع کنند و باید این ارزش ها را به فرزندان خود منتقل کنیم.

سرزمین، ناموس، کشور و مملکت، چیزی نیست که به دیگران واگذار کنیم و از کشورهای دیگر سرباز بیاوریم تا از ما دفاع کنند؛ باید تفکر دفاع از ارزش های خودمان را به فرزندانمان منتقل کنیم و لازمه اش این است که نمونه ها و اسوه ها را به آنها درست معرفی کنیم و با مفهوم «حمایت از مظلومین» آشنا کنیم که راه آن هم ادبیات است.

انتقال ارزش های دفاع مقدس به کودکان و نوجوانان، کشوری عزت مندتر را نتیجه می دهد.

کتاب های زیادی از جمله «رفاقت به سبک تانک» و «گردان قاطرچی ها» در حوزه دفاع مقدس چاپ شده است اما مشکل عمده توزیع این کتب است که باید کتاب در دسترس بچه ها قرار بگیرد و متاسفانه این کتاب ها کمتر دیده می شوند.

*سخن پایانی

صمدی: برای اینکه بتوانیم مفهوم دفاع مقدس را به کودکان و نوجوانان منتقل کنیم راهی جز استفاده از ادبیات نداریم و برای تاثیرگذاری باید این کارها را بصورت مستمر انجام دهیم.

امیدوارم نوشتن برای کودکان و نوجوانان، یک دغدغه برای مسئولین و مردم باشد تا بتوانیم مفاهیم ارزشمند این حوزه را ذره ذره، در روح و جان بچه ها انتقال دهیم.