برگزاری نشست «نقش آموزش، هنر و ادبیات در کاهش خشونت علیه کودکان»

به گزارش کودک پرس ، شیوا دولت‌آبادی- رییس هیئت مدیره انجمن رواشناسی ایران – در نشست نقش آموزش، هنر و ادبیات در کاهش خشونت علیه کودکان که با همکاری پویش «بدسرپرست تنهاتر است» برگزار شد، گفت: بد سرپرست واژه‌ای است که چندان متداول نیست و در همین راستا، باید نگاه ویژه‌ای به خشونت داشته باشیم. خشونت از جمله بحث‌های سهل و ممتنع است و باید دید که چطور در تاریخ حیات بشر این واژه به صورت علمی توجیه می‌شود.

او تاکید کرد: به لحاظ روان‌شناسی باید بررسی کنیم چه ضرورتی دارد بشر خشن باشد؟ هابز از جمله افرادی است که معتقد است انسان بودن مستلزم پرخاشگری است. او انسان را موجودی گرگ‌صفت می‌داند و در مقابل آن دیدگاه روسو را داریم. همچنین فروید نیز قریحه مرگ را مطرح می‌کند که انسان در برخی مواقع و در حالت غریزی به دنبال پرخاشگری نسبت به خود یا دیگران است.

دولت‌آبادی با اشاره به اینکه در روان‌شناسی میان خشم و پرخاشگری تفاوت وجود دارد، افزود: پرخاشگری فیزیکی، کلامی، ذهنی و عاطفی انواع پرخاشگری هستند. عدم توجه به کودک ناشی از نوعی غفلت به کودک است؛ در حالی که کودک نیاز دارد تا به صورت مداوم و در تمام مراحل رشد او برنامه‌ریزی شود. پرخاشگری انفجاری و هیجانی از نظر تظاهرات بیرونی از یکدیگر تفکیک می‌شوند.

رییس هیئت مدیره انجمن رواشناسی ایران بیان کرد: غریزه، عدم تعادل هورمونی و بیماری‌های روانی از جمله عوامل اثرگذار بر خشونت‌ هستند. همچنین برخی از عوامل بیرونی روی خشونت تاثیر می‌گذارند. ناکامی در راه رسیدن به نیازها، یادگیری اجتماعی، یادگیری از راه تقویت، یادگیری از راه تقلید و همچنین یادگیری از راه مشاهده خشونت ساختاری که جامعه‌شناسان آن را مطرح می‌کنند. علاوه بر آن با توجه به نقش آموزش باید توجه داشت که افراد باید چطور آموزش ببینند تا کمتر پرخاشگری کنند.

دولت آبادی همچنین با اشاره به موضوع هنر و ادبیات در کاهش خشونت علیه کودکان،گفت: ساختارهای مغزی، بشر را مجهز می‌کند تا نوعی درک و همدردی با دیگران داشته باشد. هنر نوعی آزادی است و برای همین است که بشر می‌تواند از بیان هنری استفاده کرده و آلام خود را کاهش دهد. به لحاظ تکاملی نیز بشر رابطه عجیبی با هنر دارد، هنر و ادبیات در اشکال متفاوت خود می‌تواند حاوی پیام صلح و دوستی برای بشر باشد.

تفاوت رفتارهای پرخطر در بافت‌های فرهنگی مناطق تهران

فریده اولادقباد- عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی – به عنوان سخنران بعدی این مراسم بیان کرد: به عنوان یک معلم همیشه دغدغه خشونت را داشته و دارم، در سال ۱۳۸۰ احساس کردیم که خشونت‌ها و رفتارهای پرخطر در حال افزایش است و در مدارس نیز پیشگیری در این باره اتفاق نمی‌افتد. در همین رابطه طرح «مدرسه مروج سلامت»، به منظور پیشگیری از رفتارهای پرخطر مانند اعتیاد، HIV، خشونت و … در مدارس تهران انجام شد.

او ادامه داد: پوسترهای امنیت اجتماعی نیز طراحی شد و در معرض دید دانش‌آموزان قرار گرفت. در همین راستا ما از مناطق یک تا ۱۹ بازدید و مشاهده کردیم که نوع رفتارهای پرخطر با توجه به بافت‌های فرهنگی هر منطقه متفاوت است. همچنین خشونت کلامی در مدارس دخترانه و خشونت فیزیکی در مدارس پسرانه بیشتر بود. علاوه بر آن مواردی از جمله کتک زدن معلمان توسط دانش‌آموزان مطرح بود که در تهران کمتر از سایر شهرها رخ می‌داد.

عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی، بیان کرد: آموزش مهارت‌های اساسی زندگی مانند گفتن «نه مقدس»، در مواجهه با رفتارهای پرخطر مانند اعتیاد یا رابطه با جنس مخالف از اهمیت بالایی برخوردار است. عدم تعامل مستمر والدین با مدرسه هم مشکلاتی را ایجاد کرده و همین موضوع گرایش دانش‌آموزان به گروه همسالان را بیشتر می‌کند. بنابراین اگر آموزش مهارت‌های اساسی زندگی و مبتنی بر پیشگری و آگاهی در مدارس رخ ندهد، با مشکلاتی مواجه خواهیم بود.

او افزود: در مدارس و در خانواده‌ها باید نگاه عدالت‌محور حاکم شود. چرا که نگاه معلم، دبیر و والدین می‌تواند نوعی خشونت عاطفی ایجاد کند. همان گونه که کلمات خوب و مثبت سازنده است، کلمات منفی هم می‌تواند در روند جامعه‌پذیری افراد به سمت خشونت تاثیرگذار باشد.

او با تاکید بر اینکه نکته مغفول در موضوع خشونت، آموزش است، گفت: بسیاری از دانش‌آموزان با دوگانگی یا چندگانگی ارزشی همراه‌اند. آنها نمی‌دانند که ارزش‌ها و الگوهای والدین خود را باید بپذیرند، یا ارزش‌های حاکم بر مدرسه و یا آموزش‌های ماهواره‌ای را! این موضوع خود نوعی آسیب چندگانگی ارزشی را مطرح می‌کند.

اولادقباد در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان در مجلس اظهار کرد: این لایحه بیشتر مورد توجه و دغدغه فراکسیون زنان مجلس است و ۴۹۰ ماده دارد. در کمیسیون قضایی مجلس کارگروه ویژه‌ای در این‌باره تشکیل شده و همکاران نماینده ما فرصت داشتند تا پیشنهادات خود را به این کمیته ویژه ارائه دهند. این لایحه فردا و یا هفته آینده در دستور کار مجلس شورای اسلامی قرار خواهد گرفت. همچنین ما طرح ممنوعیت ازدواج دختران زیر ۱۳ سال را نیز پیگیری می‌کنیم.

بعضی معتقدند دین باید در همه چیز نظر دهد

محمدرضا زائری به عنوان سخنران دیگر نشست نقش آموزش، هنر و ادبیات در کاهش خشونت علیه کودکان بیان کرد: اگر به مادری بگویند که کودکت در خیابان زمین خورد و کسی کمکش کرد، چقدر خوشحال می‌شود، پس شما هم که برای کودکان بدسرپرست تلاش می کنید، مطمئن باشید خداوند دوست‌تان دارد.

او در ادامه درباره سیره پیامبر (صلی‌الله علیه و آله و سلم) در رفتار با کودکان گفت: هر برنامه، یک هدف و یک نتیجه دارد. هدف برنامه دین، مهربان انسان‌ها با یکدیگر است. همین عبارت «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» که هرروز و همیشه قرائتش می‌کنیم نشان از همین مهربانی دارد. تمام منویات دینی ما نیز دالّ بر این است که هرکس مهربان‌تر است دیندارتر است. اما در این میان، دین رفتاری متفاوت با کودکان و زنان در پیش گرفته و حتی از آنان با عنوان امانت یاد می کند. پیامبر اکرم می فرماید: «هرکس فرزندش را ببوسد خدا برایش نیکی می‌نویسد». حتی روایت است که ایشان در مسجد نشسته بودند و امام حسن و امام حسین را غرق در بوسه کرده بودند که کسی آمد و با تعجب گفت که من تا به حال فرزندم را نبوسیده ام که ایشان با ناراحتی گفتند از اینجا برو که رحمت از ما می رود.

زائری ادامه داد: حضرت پیامبر سجده نمازشان را به خاطر حسنین طولانی کردند یا وقتی در نماز جماعت، صدای گریه کودکی را شنیدند، زودتر نماز را خاتمه دادند. روایت دیگری هم هست که مادری نزد رسول خدا آمد و نوزادش را نزد ایشان داد. نوزاد در همان حال ادرار کرد. مادر مضطرب شد اما ایشان تذکر دادند که نه، بگذار راحت باشد. زیرا ایشان حتی به اضطراب ناشی از قطع ادرار کودک چندماهه هم توجه داشتند. حضرت رسول در جامعه‌ای که دختران را زنده به گور می کردند، خم می شد و دست دخترش را می بوسید.

او افزود: این توقع ساده انگارانه و خطرناک است که بعضی معتقدند دین باید در همه چیز نظر دهد. این افراد گاهی به جای رویکرد علمی، دنبال هر نکته‌ای هستند که دین گفته باشد. مثلا اینکه پس از جنگ جهانی دوم، در مدارس آلمان تدریس موسیقی انجام شد و بعد، نتیجه‌اش هم مشخص شد، ارتباطی به دین ندارد اما تجربه خوبی است که می‌توان آن را به کار بست. باید به اهل فن سپرد.

زائری اظهار کرد: البته باید در جاهایی غیرمستقیم رفتار کرد و آموزش داد. مثلا در ژاپن، کودکان در مدرسه‌ای، گِل‌ها را لگد می‌کردند ولی پس از نمایش یک انیمیشن، دیگر چنین نکردند. نوشته‌اند که خواجه نصیرالدین طوسی برای احداث رصدخانه مراغه، دستور داد تا نیمه شب، دیگ‌های مسی را از بالای کوه به پایین پرتاب کنند. همه سراسیمه به بیرون آمدند. جز دو سه نفر، بقیه ترسیدند. خطاب به سلطان گفت که چون آنها می دانستند نترسیدند. دانش نجوم هم می تواند به ما امکان پیش‌بینی دهد و اینگونه بود که او با ساخت رصدخانه موافقت کرد. ضمن آنکه باید غیرمستقیم آموزش داد، باید به جای فرمایشات کلی که مثلا نباید با کودکان خشونت ورزید، باید نرم‌خویی با کودکان سرلوحه زندگی روزمره‌مان شود.

در تالیف کتاب کودک با محوریت خشونت نتوانسته‌ایم موفق باشیم

فرهاد حسن‌زاده – نویسنده ادبیات کودک و نوجوان- نیز در این مراسم با اشاره به این نکته که تاکنون ۵۰ کتاب درباره خشونت علیه کودکان نوشته است، گفت: شکل گیری خشونت علیه انسان‌ها، ریشه‌های بسیاری است که ناشی از جهل و بی خردی است و در این میان، ادبیات، باید بتواند راه را نشان دهد، زیرا نویسنده نقش درمانگر را دارد. البته اگر ممیزان نگویند که سیاه نمایی است، اما ادبیات حتی می‌تواند پیشگیری هم کند.

او ادامه داد: خواندن، مخاطب را با شخصیت درگیر می کند و سبب می شود تا در تجربه او شریک شود. بچه‌ها مدام در حال درس آموزی و یادگیری هستند و البته ادبیات در مقایسه با خانه، مدرسه و رسانه، آنان را به دنیایی با تاثیری عمیق‌تر می‌برد. نکته بعد آنکه، درونی شدن رفتار قهرمانان داستان تبدیل به الگو می‌شود، مثل دیگرپذیری و احترام به حقوق دیگران و رفتارهایی که او را از خودخواهی و کینه دور می کند.

این نویسنده افزود: بحث دیگر، لطافت روح و روان کودکان با شعر است. زیرا در بندبندِ اشعار، از خشونت دور شده و به عشق نزدیک می شود. نکات دیگر که ادبیات برای کودکان به ارمغان می آورد، آشنایی با نمادها و سمبل‌ها، توجه به محیط زیست، تفکر و فلسفه، طنز، خند و نیشگون و نوشتن برای نشان دادن است؛ امروز کودکان بیش از بزرگترها به محیط زیست و گیاهان و حیوانات توجه دارند، طنز تاثیری متفاوت بر بچه‌ها دارد و البته نوشتن شعر و داستان، نه تنها خودِ شاعر یا نویسنده، که کودکان را خلاق می کند.

حسن‌زاده بیان کرد: در تالیف کتاب کودکان با محوریت خشونت علیه آنان تاکنون نتوانسته‌ایم موفق باشیم و پیش مردم خجالت زده‌ایم. در ترجمه آثار بیشتری نشر یافته است، زیرا مدام متهم به سیاه نمایی می‌شویم و آثار تالیفی چندان مجال حضور نمی یابند تا خشونت علیه کودکان به راحتی مطرح شود.

یک روز، برای مدت پنج ثانیه در سطل‌های زباله نفس بکشیم!

کارگردان فیلم «بیست و یک روز بعد» به عنوان سخنران دیگر این مراسم نیز گفت: بیشتر فیلم‌هایی که تاکنون ساخته‌ام، به بچه‌ها ارتباط دارد. ما هر روز بچه‌هایی را می‌بینیم که کاری به کار ما ندارند، بچه‌های گونی به دوشی که در سکوت کار می‌کنند و می‌بینم که این پدیده هر روز هولناک‌تر می‌شود.

محمدرضا خردمندان افزود: این کودکان به قدری منزوی هستند که وقتی می‌خواهیم با آنها حرف بزنیم، از ما فرار می‌کنند، با این حال ما چاره‌ای نداریم مگر اینکه به این بچه‌ها نزدیک شویم.

او با اشاره به ناامیدی از مسوولان اضافه کرد: من فکر می‌کنم امروز لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان در میان مشکلات کشور گم شده است و چندان امیدی ندارم که این موضوع به جایی راه ببرد، ابتدا خود مردم باید به این موضوع نزدیک شوند. برای درک این ماجرا من پیشنهاد می‌کنم یک روز، برای مدت پنج ثانیه در سطل‌های زباله نفس بکشیم! حال ببینید کودکی که هر روز این کار را می‌کند تا چه مدت دوام می‌آورد.

این کارگردان با اشاره به یکی از فیلم‌های کوتاه خود به نام «دوئل» گفت: این فیلم هشدار جدی به آینده‌ای است که به سرعت به سمت ما می‌آید. به عقیده من وظیفه هنرمند، سِرزدایی است. فیلم «بیست و یک روز بعد» نیز درباره کودکان است. نوجوانی که مادرش سرطان دارد و در دوگانگی پیدا کردن دارو برای مادر و یا فیلمساز شدن به سر می‌برد و در این میان به باور جدیدی می‌رسد. این فیلم جایزه ویژه‌ای را نیز برای من داشت و من عضو افتخاری یونیسف شدم.

خردمندان گفت: این فیلم در چارچوبی ساخته شده که مورد تایید نهادهای رسمی است. ۱۱ سال است که تیزرهای فرهنگی می‌سازم و هر زمان خواستم به چنین موضوعاتی ورود کنم، با مقاومت روبه‌رو شدم. به عقیده من مهم‌ترین راهکار در کاهش خشونت علیه کودکان، آگاه کردن مردم است. همچنین در تولید اثرهایی با این مضامین باید حمایت‌های بیشتری را دریافت کنیم.