ثبت ۱۵۰۰ اثر میراث ناملموس در فهرست ملی

به گزارش کودک پرس ، نشست «توران میرهادی و جهان ایرانی» باحضور نورالله مرادی، سوسن اصیلی، لیلا کفاش‌زاده، حسین شیخ‌رضایی و جمعی از اهالی فرهنگ و هنر عصر یکشنبه 27 خرداد 1397 در خانه وارطان برگزار شد.

همه ما دست پرورده‌های توران میرهادی هستیم
نورالله مرادی، مشاور کتابخانه ملی و کتابخانه مجلس در این مراسم به توران میرهادی و خاطراتش اشاره کرد و گفت: همه ما یعنی نسل من و نسل بعد از من مدیون توران میرهادی هستیم. او و خانم لیلی ایمن (آهی) کتاب سال‌های اول ابتدایی را تدوین کردند و شیوه آموزش این کتاب‌ها را بیان کردند. لذا همه ما دست پرورده‌های توران میرهادی هستیم و او حق بزرگی بر گردن آموزش و پرورش ایران دارد.

مشاور علمی فرهنگنامه کودکان و نوجوانان در ادامه به بیان خاطر‌ه‌ای از توران میرهادی پرداخت و گفت: سال 41 بود که به تازگی به استخدام موسسه انتشاراتی فرانکلین درآمده بودم و در آنجا نمونه‌خوانی می‌کردم. در آن روزگار حروفچینی باب بود. در آن زمان حرف «ب» به دو صورت چسبیده و مستقل می‌آمد، یک روز که مطابق معمول نمونه‌خوانی مشغول این کار بودم و با صدای بلند نمونه‌خوانی انجام می‌شد، من «ب» را در تلفظ به دو صورت بیان می‌کردم. زمانی که خانم آهی و توران میرهادی علت آن را از من جویا شدند و من توضیح دادم، آن‌ها مرا تشویق کردند و این کار سبب افزایش اعتماد به نفس و انگیزه در من شد.

این پژوهشگر در ادامه به بیان توضیحاتی درباره میراث جهانی پرداخت و گفت: وظیفه اول آرشیو، حفظ و نگهداری اسناد و منابع است چون منابع آرشیو به سرعت آسیب می‌بینند و باید آن‌ها را از آسیب‌های مختلف مانند حشرات حفظ کنیم. اما من طی سال‌ها بررسی و کار در این حوزه متوجه شدم که هیچ جانداری به اندازه انسان به منابع بشری آسیب نرسانده است. سوزاندن کتابخانه‌ها در جنگ‌ها، کشتار انسان‌ها از جمله فرهنگیان و اندیشمندان از بین بردن اثار نسل‌های قبلی در جنگ‌ها، از بین بردن کتاب‌ها در اثر تعصبات دینی، قومی و مذهبی و … همه از عواملی بودند که در طی سال‌ها سبب از بین رفتن آرشیو و منابع آن شدند. مثلا در اواخر قرن بیستم و آغاز قرن بیست و یکم در افغانستان شاهد از بین بردن دو مجسمه بودیم همچنین در کتابخانه کابل سربازان به‌خاطر محفوظ ماندن از سرما نسخه‌های خطی را به آتش می‌کشیدند. لذا یونسکو جهت حفظ میراث فرهنگی از ارزش بالایی برخوردار است.

به گفته مرادی قدیمی‌ترین سند درباره حفظ اسناد به قرن 19 برمی‌گردد چرا که در قرن هجدهم و قبل از آن کمتر این کار انجام می‌شد. در ایران نیز قبل از مشروطه شروع به تشویق فرهیختگان و اندیشمندان می‌کردند تا هویت ملی کسب کنند تا اینکه در دوره پهلوی اول این هویت به رشد بالایی می‌رسد.

وی در ادامه به بیان تاریخچه حفاظت از میراث تاریخی اشاره کرد و گفت: در اروپا قدیمی‌ترین سازمان حفظ و نگهداری اسناد انجمن حفاظت از بناهای تاریخی است که با هدف حفاظت از بناهای تاریخی قرون وسطی تشکیل شد. در سال 1904 گردهمایی بین‌المللی معماران در اروپا تشکیل شد برای حفاظ از آثار و کنوانسیون‌هایی در پی آن شکل گرفت مانند کنوانسیون لاهه. این کنوانسیون‌ها کشورها را تشویق کردند به ایجاد انجمن‌هایی برای حمایت از اثار تاریخی. بعد از جنگ جهانی اول «جامعه ملل» ایجاد شد و ملت‌ها را به حمایت از آثار تاریخی تشویق کرد. در پی آن در سال 1931 کنگره‌ای از معماران در آتن تشکیل شد و اعلام کردند کشورهای دنیا باید از اثار تاریخی‌شان حفاظت کنند زیرا اثار تاریخی‌شان فقط متعلق به آن‌ها نیست بلکه متعلق به بشریت است.

بعد از جنگ جهانی دوم سازمان ملل جایگزین جامعه ملل شد و یونسکو ایجاد شد. یونسکو نیز طی اعلامیه‌ای بیان کرد میراث بشری در اصل به کل جامعه بشری تعلق دارد و همه ملت‌ها در ساختن آن سهم دارند و باید از آن میراث در همه کشورها حمایت شود. به دنبال آن حمایت از آثار طبیعی در سال 1972 به حمایت آثار تاریخی اضافه شد. در سال 1978، دوازده محوطه در بنای طبیعی و تاریخی در یونسکو به ثبت رسید و در سال 2017، 193 کشور عضو این کنوانسیون شدند. همچنین در کنوانسیون 1972 مساله آموزش مطرح شده است و هر کشور عضو باید به مردم کشورش آموزش دهد در حفظ و نگهداری منابع تاریخی و طبیعی کوشا باشند. در ایران نیز میراث ملی و سازمان محیط‌زیست نماینده این کنوانسیون هستند. اما سازمان میراث جهانی به خاطر اتفاق‌هایی مانند خشک‌شدن دریاچه ارومیه از محیط‌زیست در ایران چندان رضایت ندارند.

ثبت میراث مستند ایرانی در حافظه جهانی
سوسن اصیلی، معاون کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و عضو کمیته حافظه جهانی یونسکو نیز در ادامه این نشست بیان کرد: برنامه حافظه جهانی بخشی در ثبت میراث است که هنوز به صورت کنوانسیون ثبت نشده است. این برنامه در سال 1997 ایجاد شد و ایران در سال 2006 به آن پیوست و کشورها می‌توانند میراث مستندشان را در آن ثبت کنند.

این پژوهشگر با بیان اینکه میراث مستند یعنی چیزی که در جایی ثبت شده است، گفت: از جمله میراث‌هایی که در ایران ثبت جهانی شده است می‌توانم به «شاهنامه بایسنقری» متعلق به دوره تیموری اشاره کنم همچنین نسخه «خمسه» که در دانشگاه تهران نگهداری می‌شود، «مسالک الممالک استخری» مربوط به دوره ساسانیان، «مجموعه نقشه‌های دوره قاجار» که در وزارت امور خارجه نگهداری می‌شود و «مجموعه اسناد دوره صفویه» که در سازمان ثبت اسناد نگهداری می‌شود، اشاره کنم.

اصیلی در ادامه به ثبت میراث منطقه‌ای اشاره کرد و گفت: ثبت دیگری به نام ثبت منطقه‌ای داریم، کل جهان به چند منطقه تقسیم شده است و ایران عضو منطقه آسیا و اقیانوسیه است. در این مرحله ثبت، هرکشور می‌تواند هر دو سال یکبار آثاری را که در منطقه تاثیر و اهمیت دارند برای ثبت معرفی کنند. ما در ثبت منطقه‌ای توانسته‌ایم «فیلم مستند جان مرجان» که درباره مرجان‌های خلیج‌فارس است، کتاب «وندیداد» که یکی از نسک‌های پنج‌گانه اوستای امروزی است، و کتاب «عرفات‌العاشقین و عرصات‌العارفین» که به معرفی عرفای ایران و هند می‌پردازد و چند اثر دیگر را ثبت کنیم. مرحله بعدی ثبت ملی است که در این قسمت نیز آثار زیادی نیز ثبت شده است؛ مانند تعداد زیادی فیلم مستند تلویزیونی، کتاب‌های مختلف و مجموعه عکس‌هایی از دوره قاجار.

به گفته اصیلی، سود این برنامه‌ها به‌خاطر حفظ و نگهداری از آثار است و مردم را آگاه می‌کند که چنین منابع ارزشمندی وجود دارند و باید نگهداری شوند. همچنین دسترسی‌پذیری سود دیگر این برنامه است که باید تصویر همه این منابع در دسترس مخاطبان و علاقه‌مندان قرار گیرد.

ثبت 1500 اثر میراث ناملموس در فهرست ملی
لیلا کفاش‌زاده مسئول دفتر کودک و نوجوان در پژوهشگاه میراث فرهنگی و عضو شورای کتاب کودک و فرهنگنامه کودکان و نوجوانان نیز در ادامه این نشست به بیان توضیحاتی درباره ثبت میراث ناملموس پرداخت و گفت: میراث ناملموس بخشی از میراث فرهنگی ماست که غیرقابل لمس است و به صورت سینه به سینه منتقل می‌شود. تا به‌حال بیش از 1500 اثر میراث ناملموس در فهرست ملی ثبت کرده‌ایم.

وی در ادامه بیان کرد: از جمله میراث ناملموسی که در حوزه کودک و نوجوان ثبت شده است می‌توانم به عروسک‌های ثبت شده در فهرست میراث ناملموس کشور مانند دوتوک، عروسک بازیچه خراسان جنوبی، روستا سربیشه، دهتولوک. این عروسک‌ها در استان هرمزگان جزیره قشم، لیلی یا لیلی بازبازک، سه استان خوزستان، چهارمحال و بختیاری و فارس، بی‌بی کُک، عروسک‌های آیینی ـ بازیچه زرتشتیان یزد، قورچوق، عروسک بازیچه قوم ترکمن، لال بهیگ یا لال عروس، عروسک لال، لال عاریس عروسک بازفت چهارمحال و بختیاری، پوکه یارانه عروسک آیینی مربوط به مراسم باران خواهی استان کردستان، مینابازی عروسک نمایشی مربوط به استان فارس، تکه نام عروسکی است که در استان اردبیل، عاروسو عروسک بازیچه استان کرمان، شهر بابک، لوبک چمکی یا ماهی ملک عروسک آیینی استان کرمان، عباس‌آباد قلعه گنج، روستای تم گران، تادونه عروسک آیینی اقوام گالش (چشم زخم)، استان مازنردان، عروسک‌های قاشقی، مهارت ساخت و فرهنگ روایتگری و عروسک چشم زخم فارس ـ گراش ـ مردمکه ـ خروس ـ درخت ـ شتر ـ اسب اشاره کنم.

به گفته کفاش‌زاده، همچنین «داستان سارای»، «لالایی مادران ایرانی»، «قصه ملک محمد»، «کوراوغلو»، «اصلی و کرم»، «قصه مهمان‌های ناخوانده»، «داستان عاشیقی (عاشق غریب و شاه صنم)»، «داستان گورجو و بالاممد در سازهای عاشیقی»، «افسانه شاماران» و … از مواردی است که میراث ناملموس ثبت شده است.

منبع: ایمنا